Wees voorzichtig met deze ongefundeerde en onjuiste beweringen over vaccinatie en coronasterfte in Nederland

“Voor de duidelijkheid: ik ga me ABSOLUUT NIET laten ‘vaccineren’ tegen corona”, begint deze Facebookpost, gepubliceerd op 7 maart door de Facebookpagina “Stem Nederland Terug”.

De post bevat verschillende beweringen over COVID-19. Sommige zijn onjuist - over sterfte en experimentele vaccins - andere zijn ongefundeerd of niet verifieerbaar - zoals bijwerkingen op de lange termijn - en één bewering is waar - het virus muteert continu.

Het bericht is een kopie van een Twitterdraadje, op dezelfde dag gepubliceerd door de rechtse politicus Thierry Baudet, partijleider van Forum voor Democratie (FvD). De eerste tweet in het draadje werd door Twitter als 'misleidend' bestempeld, waardoor delen en reageren niet meer mogelijk is. Het platform legt uit dat deskundigen COVID-19-vaccins als veilig beschouwen voor de meeste mensen. Het was voor het eerst dat een tweet van een Nederlandse politicus werd voorzien van een waarschuwingslabel.

De Tweede Kamerverkiezingen begonnen op 15 maart, iets meer dan een week nadat de beweringen werden gepubliceerd. FvD ageert tegen het coronabeleid en vindt zo steun van verschillende coronasceptici binnen het Nederlandse electoraat. Het is de enige partij die grote bijeenkomsten organiseert ondanks de geldende coronabeperkingen. Het OM heeft onlangs een strafrechtelijk onderzoek ingesteld naar het campagnebezoek van Baudet aan Urk in februari wegens het mogelijk overtreden van de coronamaatregelen.

Sociale mediagebruikers hebben met het Facebookbericht een manier gevonden om de blokkade op Twitter te omzeilen door de beweringen te kopiëren. We zullen deze claims hieronder nader toelichten.

Image

Screenshot van de Facebookpost, vastgelegd op 12 maart 2021

Samenzweringstheorieën en Forum voor Democratie

Thierry Baudet en zijn andere partijgenoten zijn eerder beschuldigd van het verspreiden van desinformatie. Factcheck-initiatief Nieuwscheckers ontdekte bijvoorbeeld dat Ab Kuijer, op de kandidatenlijst van de partij voor de Tweede Kamerverkiezingen, valse beweringen heeft verspreid door te stellen dat Mark Rutte lid is van een “elite pedonetwerk” en dat Bill Gates genocide wil plegen. AFP keek eerder naar zulke beweringen: we ontkrachtten dat Mark Rutte op de foto stond met Marc Dutroux en de gaven toelichting over de verdraaiing van Gates' advies over het beperken van de groeibevolking. Gates in het bijzonder is sinds het begin van de coronapandemie het mikpunt van een lawine aan onjuiste beweringen.

Verder werd FvD-partijlid Wybren van Haga door demissionair minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge beschuldigd van het verspreiden van desinformatie: "Het verspreiden van nepnieuws midden in een pandemie is gevaarlijk", zei De Jonge. In een debat betoogde Van Haga dat vaccins onveilig zijn omdat veel mensen in Israël eraan gestorven zouden zijn - waarvoor geen bewijs is. Ook betoogde Van Haga dat mensen die omkomen in auto-ongelukken een wattenstaafje in hun neus krijgen en worden genoteerd als coronadoden - dit laatste is weerlegd door RIVM-woordvoerder Harald Wychgel in een eerdere factcheck door AFP.

Onjuiste beweringen: aantal sterfgevallen onder de 70 en vaccins in “experimentele fase”

Ten eerste stelt de post: "In 2020 stierven 151 mensen 70 eraan." Deze claim is hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op cijfers in een recent epidemiologisch rapport van het RIVM, gepubliceerd op 2 maart 2021, zoals naar voren kwam in deze analyse van het Parool.

Het rapport vermeldt 151 geregistreerde sterfgevallen “positief voor SARS-CoV-2 jonger dan 70 jaar”. Dit betekent echter niet dat dit de enige mensen zijn die aan het virus zijn overleden: de feitelijke sterfte van mensen onder deze leeftijd is 1494 - bijna tien keer zo hoog.

Image

Screenshot van het epidemiologisch rapport van het RIVM, vastgelegd op 15 maart 2021

“Ik geloof dat bepaalde ziekten effectief zijn uitgeroeid / onder controle zijn gebracht door vaccins. Maar dit is (..) nog in een experimentele fase", luidt de tweede valse bewering.

De in Nederland beschikbare coronavaccins hebben hun onderzoeksfasen reeds doorlopen en zijn als veilig en betrouwbaar beoordeeld door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), samen met het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), stelt de Rijksoverheid op hun website.

Alle vaccins in de EU doorlopen 3 fasen van klinisch onderzoek voordat ze worden geautoriseerd, schrijft het EMA. In de laatste klinische onderzoeksfase worden vaccins vaak op tienduizenden mensen getest. “Bij een coronavaccin zijn dit er nu zelfs veel meer dan bij andere vaccins, zo tussen de 30.000 en 60.000 mensen”, schrijft het CBG op hun website. Verder worden vaccins pas goedgekeurd als “de werkzaamheid, kwaliteit én veiligheid voldoende is aangetoond”.

Op het moment van schrijven zijn er vier goedgekeurde vaccins tegen COVID-19 in de Europese Unie. Ze zijn van BioNTech / Pfizer (Comirnaty), AstraZeneca, Moderna en Janssen. Het meest gebruikte vaccin, Comirnaty, is op 44.000 mensen getest. In een beoordelingsrapport van 19 februari 2021 concludeerde het Europees Geneesmiddelenbureau: "De baten/risicoverhouding is positief."

Ongefundeerde bewering: COVID-19 “niet gevaarlijk” voor 99,7%

Het verhaal beweert ook dat COVID-19 "niet gevaarlijk is voor 99,7% van de mensen". Hoewel het virus voor de meeste mensen niet dodelijk is en het ouderen harder raakt dan jongeren, is dit percentage ongefundeerd. Veel mensen die geïnfecteerd raken krijgen langdurige klachten. In september 2020 schatte de WHO dat 10-15% van de infecties tot ernstige ziekte leidt en ongeveer 5% in een kritieke toestand belandt.

Bovendien is het niet waar dat jongeren volledig onaangetast blijven door het virus. Volgens deze studie van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention uit juli 2020, was een op de vijf personen tussen de 18 en 34 jaar zonder chronische aandoeningen drie weken na een positieve test nog niet teruggekeerd naar hun gebruikelijke gezondheidstoestand. De impact op de gezondheidszorg met duizenden zieke mensen zou leiden tot overbelasting, met veel vermijdbare sterfgevallen tot gevolg. Tsjechië kampt momenteel bijvoorbeeld met een tekort aan ziekenhuisbedden en moet sommige patiënten weigeren en anderen naar buitenlandse ziekenhuizen verhuizen.

Als het om sterfte gaat, lijkt het cijfer van 99,7 in Nederland ook geen hout te snijden. Het RIVM schat het sterftecijfer van COVID-19 in met de zogenaamde IFR: Infection Fatality Rate, de kans dat een besmet persoon overlijdt aan het virus.

"Op dit moment wordt de IFR geschat op een waarde tussen de 1 en 1,3%", staat in het gedeelte ‘veelgestelde vragen’ van deze pagina. Het RIVM berekent dit cijfer door te kijken naar de totale oversterfte en naar een schatting van het aantal mensen dat besmet is geraakt met het virus. De IFR is een inschatting van de kans op overlijden, legt het RIVM uit: “De IFR kan per land verschillen, afhankelijk van de bevolkingsopbouw en welke leeftijdsgroepen er besmet zijn geraakt.”

Het tellen van coronadoden en infectiecijfers kan ingewikkeld en technisch zijn. Dit kan tot misverstanden leiden. In dit verhaal verklaarde AFP Factcheck onjuiste cijfers van Fox News over de dodelijkheid van het virus; in dit verhaal hebben we de bewering ontkracht dat de WHO “bevestigde” dat COVID-19 minder ernstig is dan de griep.

Onverifieerbare beweringen: “heftige” bijwerkingen, langetermijneffecten en vaccinatie "semi-verplicht"

"De bijwerkingen zijn heftig”, stelt het verhaal. Het is onduidelijk naar welke (corona)vaccins de claim precies verwijst. Het RIVM geeft aan dat de volgende bijwerkingen veel voorkomen bij COVID-19-vaccins: koorts, hoofdpijn en vermoeidheid. In minder gevallen kunnen ze spierpijn, pijnlijke gewrichten, koude rillingen, misselijkheid en braken veroorzaken na vaccinatie met Corminaty (Pfizer), COVID-19 Vaccine Moderna en COVID-19 Vaccin AstraZeneca. Volgens het RIVM zijn deze bijwerkingen normaal: “Deze acute reacties op vaccinatie zijn onschuldig en het gevolg van het aanjagen van het afweersysteem na vaccinatie. De klachten gaan spontaan weer over binnen 1-2 dagen."

Onlangs werd er in verschillende Europese landen gestopt met het vaccineren met een partij vaccins van AstraZeneca, vanwege de mogelijke link met bloedproppen bij een aantal gevaccineerden. De NOS meldde op 11 maart dat op de bijna vijf miljoen mensen die het vaccin kregen in de Europese Economische Ruimte, dertig gevallen van trombose zijn gemeld.

De Wereldgezondheidsorganisatie, AstraZeneca en het Europees Geneesmiddelenbureau hebben benadrukt dat het vaccin veilig is en dat er geen verband is tussen het vaccin en de gerapporteerde bloedproppen. “We zijn er nog steeds van overtuigd dat de voordelen van het AstraZeneca-vaccin bij het voorkomen van COVID-19, met het bijbehorende risico op ziekenhuisopname en overlijden, groter zijn dan het risico van deze bijwerkingen", vertelde EMA-chef Emer Cooke op een online persconferentie op 16 maart.

Ook het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen vertelde aan de NOS op 11 maart dat de aandoeningen hoogstwaarschijnlijk geen verband houden met het vaccin. Demissionair minister van Volksgezondheid Hugo De Jonge bevestigde op 14 maart dat het vaccin “veilig” is, maar dat vaccinatie met AstraZeneca zal worden stopgezet tot 28 maart uit voorzorg.

De tweede onverifieerbare bewering is dat het "lange termijn-effect op immuunsysteem (...) volstrekt onbekend" is. Het is echter moeilijk om in te schatten of de coronavaccins daadwerkelijk effecten hebben op de lange termijn. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen zegt op hun website: "Hoe langer het duurt voor een gezondheidsklacht ontstaat, hoe lastiger het is om vast te stellen in hoeverre de klacht door de vaccinatie zelf komt."

De WHO zegt dat vaccineren een veel veiligere keuze is dan vaccinatie helemaal weigeren: “Bedenk dat de kans veel groter is dat u ernstig ziek raakt door een voorkombare ziekte via vaccinatie dan door een vaccin. (...) De voordelen van vaccinatie wegen ruimschoots op tegen de risico's, en veel meer ziekten en sterfgevallen zouden voorkomen zonder vaccins."

De vaccinatiecampagne tegen COVID-19 baart mensen zorgen omdat het de eerste keer is dat een vaccin zo snel ontwikkelt is dankzij een relatief nieuwe methode: mNRA-technologie. Dit betekent echter niet dat we niets over de methode weten. Alison Thompson, universitair hoofddocent aan de Leslie Dan Faculteit van Farmaceutische Wetenschappen aan de Universiteit van Toronto, vertelde AFP in maart 2021: "hoewel de Pfizer- en Moderna-vaccins inderdaad de eerste succesvolle mRNA-vaccins zijn, wordt de technologie al tientallen jaren gebruikt."

AFP Factcheck heeft eerder beweringen ontkracht dat mRNA-vaccins menselijk DNA kunnen veranderen of genen kunnen manipuleren. Traditionele vaccins injecteren kleine hoeveelheden van een verzwakt virus om het lichaam te trainen bepaalde eiwitten te herkennen, zodat het klaar is om aan te vallen als het het echte virus tegenkomt; mRNA-vaccins geven genetische instructies aan cellen die deze eiwitten vervolgens zelf bouwen, zoals AFP Factcheck hier uitlegde.

De beweringen over de gevaren van coronavaccins zijn geen feitelijke uitspraken; ze ontkennen het deskundige advies over vaccins van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, het Europees Geneesmiddelenagentschap en de WHO. Daarnaast is het te vroeg om uitspraken te doen over de langetermijneffecten van de vaccins.

Ten derde voorspelt het verhaal een streng vaccinatieregime voor Nederland: "Hoe meer mensen zich laten ‘vaccineren', des te gemakkelijker het wordt om vaccinatie semi-verplicht te maken. Ik voorzie jaarlijkse / tweejaarlijkse vaccinatierondes”. Het is op dit moment echter niet met absolute zekerheid te zeggen dat vaccinatie verplicht zal worden - ondanks aanwijzingen dat de Nederlandse bevolking daartoe gestimuleerd zal worden. Daarnaast is de frequentie (“jaarlijkse / tweejaarlijkse vaccinatierondes”) van zulke vaccinatie vooralsnog niet te voorspellen.

Binnen Europa wordt er veel gesproken over het invoeren van een “coronapaspoort”, een digitaal of papieren document dat bewijst dat de drager is ingeënt en vrijheid van reizen mogelijk maakt. De Europese Commissie zal binnenkort een wetsvoorstel voor een “digitale groene pas” presenteren, zodat mensen "veilig kunnen bewegen in de Europese Unie of in het buitenland - voor werk of toerisme”, twitterde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen op 1 maart. Er heerst binnen de EU echter nog een groot debat over hoe zo'n pas precies gebruikt zou kunnen worden.

In Nederland werd op 11 maart een motie over de invoering van zo'n 'coronapaspoort' aangenomen in de Tweede Kamer.

Het virus muteert inderdaad "continu"

Ten slotte bevat het bericht de claim dat het virus "continu muteert". Dat is waar, maar dit betekent niet dat vaccins nutteloos zijn. Het RIVM zegt: "Het is normaal dat het virus verandert. Dit betekent niet meteen dat het vaccin niet meer werkzaam is, omdat het om kleine veranderingen gaat in het virus. Voor nu gaan we er vanuit dat de vaccinatie ook beschermt tegen de bekende nieuwe mutaties van het corona virus.”