“Gezondheidsplatform” verspreidt onjuiste en misleidende beweringen over de effectiviteit van coronamaatregelen
- Dit artikel is meer dan een jaar oud.
- Gepubliceerd op 12 mei 2021 om 16:42
- Leestijd: 9 min
- Door: Clémence OVEREEM, AFP Nederland
Copyright © AFP 2017-2024. Voor commercieel gebruik van deze inhoud is een abonnement vereist. Klik hier voor meer informatie.
“BREAKING: hét bewijs dat géén van de maatregelen werken”, luidt de omschrijving van deze Facebookvideo van de pagina “Leef Bewust Nederland”, gepubliceerd op 1 mei 2021.
In de video van zes minuten presenteert de medeoprichter van Leef Bewust, Mike Verest, drie onjuiste en één misleidende beweringen over de effectiviteit van coronamaatregelen. Hij beschouwt enkele nieuwsberichten als “snoeihard bewijs” dat vaccins, handen wassen, anderhalve meter afstand en de avondklok niet werken.
Leef Bewust verspreidt al langer misleidende informatie en plaatst regelmatig content op sociale media waarin het coronamaatregelen bekritiseert. Eerdere beweringen zijn ontkracht in factchecks, zoals door het Duitse persbureau DPA. De website verkoopt alternatieve gezondheidsproducten (zoals CBD-olie en kurkumapoeder) en heeft meer dan 44.000 volgers op Facebook. Eerder verspreide de website gevaarlijke en onjuiste beweringen over kanker, waarbij het mensen afraadde om chemotherapie te volgen en in plaats daarvan THC-olie te gebruiken als “genezing”.
1. Vaccins tegen COVID-19 werken niet - ONWAAR
Volgens Verest is er “snoeihard bewijs dat geen van de maatregelen hebben geholpen en dat je kan prikken wat je wilt, maar dat het toch niet helpt”. Hij baseert zich hierbij op een artikel van RTL Nieuws met de kop “Corona-uitbraak in verpleeghuis ondanks vaccinatie bewoners”.
In het artikel staat dat je het virus nog steeds kunt krijgen en aan anderen kunt overdragen, zelfs als je gevaccineerd bent. 12 van de 29 bewoners in een verpleeghuis in het Gelderse Wehl testten positief, ook al hadden de meesten al hun tweede prik gekregen.
Maar dit bewijst niet dat vaccins niet effectief zijn.
Vaccins bieden niet 100 procent bescherming tegen het oplopen van het virus. Volgens het RIVM werken het vaccins het beste om ernstige ziekte te voorkomen, en maken ze mensen minder besmettelijk - hoewel ze besmettelijkheid niet uitroeien. Bij het voorkomen van ernstige ziekte met COVID-19 zijn de vaccins van Pfizer-BioNTech en Moderna meer dan 90 proccent effectief, het AstraZeneca-vaccin 60-80 procent effectief en het Janssen-vaccin 66 procent effectief.
Vaccinatie zal leiden tot een substantiële vermindering van ziekenhuisopnames, werd geconcludeerd in een studie uit februari 2021 door het British National Institute for Health Research uitgevoerd in Schotland: “Tegen de vierde week na ontvangst van de eerste dosis, lieten de Pfizer-BioNTech en Oxford-AstraZeneca vaccins een verminderd risico op ziekenhuisopname door COVID-19 zien met respectievelijk 85 procent en 94 procent.”
Wat Verest niet vermeldt, is dat de bewoners in het nieuwsbericht ondanks kwetsbaarheid en zwakke gezondheid “slechts milde klachten” hadden.
RIVM-woordvoerder Harald Wychgel, gecontacteerd op 11 mei door AFP, legde uit dat zogenaamde doorbraakinfecties niet betekenen dat vaccins niet effectief zijn. “Een vaccinatie zorgt er niet altijd voor dat je niet meer besmet kunt raken, een vaccinatie kan er vooral voor zorgen dat je niet ziek wordt.” Volgens Wychgel is de bewering van Verest “volstrekt onjuist”: “meldingen van de ziekte zijn dramatisch gedaald na introductie van vaccinatie. Het heeft wel degelijk een groot effect.”
Het RIVM meldde op 17 maart 2021 dat de eerste effecten van vaccinaties in verpleeghuizen al zichtbaar waren: “De daling van het aantal besmettingen onder verpleeghuisbewoners zet door”, wat zou duiden op “een gunstig effect van vaccinatie tegen besmettingen met het coronavirus.”
In een grafiek uit de meest recente technische briefing voor de Tweede Kamer door Jaap van Dissel van 22 april is een afname van coronameldingen onder de verpleeghuisbewoners zichtbaar na de start van de eerste vaccinatierondes voor deze groep (week 3 van 2021).
Als we bovendien kijken naar het aantal positieve testen per leeftijdsgroep in de afgelopen maanden op het Coronadashboard, zijn er aanwijzingen dat de vaccins effectief zijn. Het aandeel positieve testen per 100.000 inwoners onder een van de meest kwetsbare groepen die prioriteit hadden bij het ontvangen van een prik (90-plussers, in het paars) is blijven dalen sinds het begin van de vaccinatiecampagne (7 januari 2021), terwijl positieve testen onder jongere leeftijdsgroepen (20-59) - die nog geen toegang hadden tot een vaccin - gaanderweg zijn toegenomen.
NOS meldde op dinsdag 4 mei 2021, dat de effecten van het vaccinatieprogramma zichtbaar beginnen te worden op de IC's. Op basis van gegevens van de stichting NICE, die samen met het Amsterdam UMC ziekenhuisgegevens verzamelt en analyseert, wordt een duidelijke daling van het aandeel ziekenhuisopnames van ouderen zichtbaar: het aandeel van 80-plussers in de eerste vier maanden van dit jaar is zelfs bijna gehalveerd. Aan het begin van het jaar was 27,5 procent van de coronapatiënten ouder dan 80, op 1 april was dat nog maar zo'n 15 procent.
Verest beweert ook dat virussen niet kunnen worden uitgebannen, verwijzend naar influenza (de griep) als voorbeeld. Dit is misleidend. Virussen zoals de pokkken en de runderpest zijn uitgeroeid door middel van vaccinatiecampagnes.
Het griepvirus is niet representatief voor alle virussen. Dat stelt bijvoorbeeld microbioloog Kai Kupferschmidt. In een artikel op de website van de American Association for the Advancement of Science schreef hij: “Historisch gezien zijn er maar weinig virussen erin geslaagd resistentie tegen vaccins te ontwikkelen, met als opmerkelijke uitzondering de seizoensgriep, die op zichzelf zo snel evolueert - zonder vaccinatiedruk - dat het elk jaar een nieuw ontworpen vaccin nodig heeft.”
2. Handen wassen heeft geen zin - ONWAAR
Gebaseerd op een tweet met een nieuwsartikel van De Telegraaf (achter een betaalmuur) met de tekst "Een team van internationale wetenschappers vreest dat excessief gebruik van ontsmettingsmiddel en alcoholgels ons eigen immuunsysteem ondergraaft”, vraagt Verest zich af hoe effectief handen wassen is “om het virus in te dammen”.
In het volledige artikel - waar AFP toegang toe heeft - reageren een aantal experts op de toegenomen steriliteit van onze leefomgeving sinds het begin van de coronapandemie en vragen zij zich af of te veel hygiëne negatieve gevolgen kan hebben voor onze gezondheid. Een van hen, Joerie Aerts van de Vrij Universiteit Brussel zegt: “Té hygiënisch is niet goed. Ons immuunsysteem heeft die prikkelingen nodig. Anders gaat het overreageren op het moment dat het in contact komt met een onschadelijke prikkel, zoals een allergeen.”
De rest van het artikel is echter een stuk genuanceerder dan de kop suggereert. Er bestaat geen duidelijke consensus onder de geïnterviewde wetenschappers: “Vaccinoloog Pierre Van Damme van de Universiteit Antwerpen denkt dat het niet zo snel zal gaan. (...) Hij voorziet dat zelfs met de huidige maatregelen ons lichaam nog regelmatig in contact zal komen met andere bacteriën.”
Het artikel sluit juist af met een pleidooi voor handen wassen van Van Damme: “Er groeit nu een hele generatie kinderen op die zich bewust zijn van het belang van handen wassen en dat de rest van hun leven zullen blijven doen. Dat lijkt me een goede zaak.”
Er bestaat een zogenaamde "hygiëne-hypothese" die stelt dat blootstelling van kinderen aan ziektekiemen en bepaalde infecties het immuunsysteem helpt ontwikkelen. Dit betekent niet per se dat we onze kinderen onbeschermd moeten laten tegen het coronavirus. Los van de discussie over de 'juiste' hoeveelheid blootstelling aan ziektekiemen voor het ontwikkelen van een gezond immuunsysteem, noemt bijvoorbeeld de Amerikaanse CDC handen wassen als de eerste maatregel die kinderen moeten nemen tegen de verspreiding van COVID-19: "handen wassen kan ze gezond houden en voorkomen dat ziektekiemen zich naar anderen verspreiden."
Het RIVM stelt op soortgelijke wijze dat je door regelmatig je handen te wassen ziekteverwekkers kunt verwijderen, waarmee je voorkomt dat je zelf ziek wordt of COVID-19 verspreidt. De onderstaande AFP-video legt uit hoe zeep het virus afbreekt en verspreiding voorkomt.
3. Anderhalve meter afstand heeft geen zin - ONWAAR
Verest presenteert ook een artikel gepubliceerd door MSN met de kop: "Wetenschappers: anderhalve meter heeft binnen geen zin". Het artikel stelt dat aerosolen (kleine druppeltjes) ook virussen kunnen verspreiden - niet alleen de grote druppels. Binnenshuis zou je dus iemand op 20 meter afstand kunnen besmetten.
Het korte artikel op MSN (van 174 woorden) is onvolledig en beschrijft de onderzoeksresultaten van MIT-onderzoekers Martin Bazant en John Bush niet op accurate wijze. In een persbericht van MIT wordt het onderzoek uitgelegd: “Hun analyse is gebaseerd op het feit dat in gesloten ruimtes kleine, door de lucht verspreide pathogeen-dragende druppeltjes die door mensen worden uitgestoten terwijl ze praten, hoesten, niezen, zingen of eten, de neiging zullen hebben om gedurende lange perioden in de lucht te zweven en door luchtstromingen goed door de ruimte gemengd te worden.”
Het onderzoek wijst er niet op dat afstand houden nemen volkomen zinloos is, met name tegen grote druppels geproduceerd door hoesten of niezen, maar eerder dat het mensen niet beschermt tegen kleinere deeltjes in de lucht die zich in de loop der tijd in een afgesloten ruimte kunnen ophopen. Verder concludeert het onderzoek dat er effectieve maatregelen zijn tegen besmetting, zoals verbeterde ventilatie(systemen) en het dragen van mondkapjes.
MIT stelt: "Bazant en Bush hebben een waardevol instrument geleverd om (onder andere) de bovengrens in te schatten van de tijd die kan worden besteed aan het delen van een ruimte met anderen".
RIVM-woordvoerder Harald Wychgel vertelde aan AFP dat afstand houden minder effectief is als je een langere tijd binnenshuis bent met anderen, maar dat wil niet zeggen dat het zinloos is: “Het is nooit zo zwart-wit, je neemt een pakket aan maatregelen die samen zorgen voor een aanzienlijke reductie [van infecties].”
Verder stelt het RIVM dat anderhalve meter afstand effectief is tegen grotere druppeltjes, die zelden verder dan 1,5 meter reiken en een van de belangrijkste overdrachtsvormen zijn.
4. De avondklok heeft geen effect gehad - MISLEIDEND
De laatste bewering van Verest is dat de avondklok, die eindigde op 28 april 2021, “geen enkel effect” heeft gehad, verwijzend naar een artikel uit De Telegraaf.
In het artikel wordt Ernst Kuipers, de voorzitter van het Landelijk Netwerk voor Acute Zorg, geciteerd toen hij de RTL-talkshow Beau bezocht: “Als je kijkt naar het beloop van de ziekenhuisopnames in de tijd, zagen we zowel bij de invoering als bij het opschuiven geen enkel effect.”
Kuipers’ bewering is echter controversieel omdat het werkelijke effect van de avondklok zeer lastig is om te duiden. NU.nl sprak met verschillende experts over de bewering en publiceerde een artikel met de kop: “Experts en RIVM stomverbaasd over Kuipers die geen effect van avondklok zag”.
In het artikel zegt het RIVM dat er nog geen resultaten zijn over de werkzaamheid van de avondklok. Ook epidemioloog Amrish Baidjoe van het Red Team (een onafhankelijke expertgroep gericht op preventie en bestrijding van corona) zegt dat “niemand de precieze impact van de avondklok [kan] duiden en is Kuipers daar zeker niet geschikt voor, omdat hij geen epidemioloog is.” Verder zegt Marion Koopmans (viroloog Outbreak Management Team en werkzaam voor de wetenschappelijke adviesgroep van de WHO) dat de maatregel is genomen in de tijd dat de Britse variant opkwam. Zonder de avondklok zou de spreiding ervan waarschijnlijk zijn toegenomen, wat uiteindelijk zou hebben geleid tot meer ziekenhuis- en IC-opnames.
De avondklok was bedoeld om bewegingen en contacten tussen individuen te beperken. Deze studie gepubliceerd door het online medische archief medRxiv in maart 2021 (afwachtend op peer-review), geeft bijvoorbeeld aan dat avondklokken in Europa “matige, maar statistisch significante effecten” hadden, ook al is de maatregel moeilijk te evalueren, omdat avondklokken vaak gepaard gaan met andere effectieve maatregelen. Sluitingen van nachtclubs bleken bijvoorbeeld aanzienlijke gevolgen te hebben tegen de verspreiding van infecties. In deze gevallen lieten de gecombineerde maatregelen echter statistisch gunstige effecten zien.
De video van Leef Bewust past in een langere reeks onjuiste en misleidende beweringen op sociale media over de vermeende ineffectiviteit van maatregelen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. AFP Factcheck heeft eerder naar dergelijke claims gekeken. We hebben bijvoorbeeld de bewering geverifieerd dat vaccinatiecampagnes tegen COVID-19 zouden leiden tot "immuunontsnapping" (dat het virus resistentie tegen vaccins ontwikkelt), dat het dragen van mondkapjes schadelijk zou zijn of dat antigeentesten onbetrouwbaar zijn.
Heeft u content gezien die u door AFP wilt laten verifiëren?
Neem contact met ons op
