Zuid-Afrika heeft wel degelijk hard ingegrepen tegen de coronapandemie

Facebook-berichten beweren dat er in Zuid-Afrika geen strenge maatregelen zijn tegen de verspreiding van COVID-19, ondanks de verschijning van een mutatie van het virus in het land. De berichten verschenen op 24 januari 2021 en zijn sindsdien meer dan 1000 keer gedeeld. Ze zijn voorzien van een screenshot met daarin tekst en foto's over de vermeende situatie in het land. Naar verluidt dragen mensen geen mondkapjes; clubs, bars en restaurants zijn open; en er is geen Zuid-Afrikaanse variant van het coronavirus in het land. De beweringen zijn onwaar. In werkelijkheid is Zuid-Afrika het zwaarst getroffen land door COVID-19 op het continent en is er sinds 29 december 2020 sprake van een strenge lockdown.

Deze post, die meer dan 1000 keer gedeeld is, begint met een citaat van de Belgische minister van Volksgezondheid, Frank Vandenbroucke, die zich zorgen maakt over nieuwe mutaties van het coronavirus: “We zijn niet zeker dat het vaccin gaat werken voor de Zuid-Afrikaanse variant, dus fabrikanten moeten daar meer uitleg over geven.”

Het bevat een screenshot van een ander Facebook-bericht met een tekst en drie foto's over de situatie in "Afrika". Het bericht beschrijft de screenshot als volgt:

“Ondertussen in Zuid-Afrika : zie hieronder. Geen mondmaskers, alles open, iedereen vrij op straat. Waar is dat Zuid-Afrikaans virus ? Alleszins niet in ... Zuid-Afrika.”

Het bericht is hier en hier opnieuw gedeeld. De screenshot, die de impact van COVID-19 in Afrika bagatelliseert, is ook verschenen in Facebook-berichten zonder specifieke verwijzingen naar Zuid-Afrika, zoals hier en hier.

De eerste valse claim is dat mensen vrij rond kunnen lopen in Zuid-Afrika en geen mondkapjes hoeven te dragen, een verwijzing naar maatregelen die in veel landen opgelegd zijn om de verspreiding van het coronavirus te beperken. Ten tweede beweert het bericht dat horecagelegenheden zoals clubs, bars en restaurants in het land open mogen blijven tijdens de pandemie; dit lijkt een verwijzing te zijn naar lockdowns in verschillende landen die dergelijke bedrijven hebben gedwongen te sluiten om grote bijeenkomsten van mensen te voorkomen. Ten derde beweert de post dat er geen Zuid-Afrikaanse mutatie van COVID-19 is in Zuid-Afrika.

Deze beweringen zijn bijzonder, vooral als we bedenken dat Zuid-Afrika volgens officiële gegevens het zwaarst getroffen land is door COVID-19 op het Afrikaanse continent, met op het moment van schrijven meer dan 1,45 miljoen gevallen. Om de verspreiding van het virus tegen te gaan, heeft Zuid-Afrika op 29 december 2020 “adjusted level 3 regulations” ingevoerd. De aanwezigheid van zulke maatregelen spreken de beweringen over Zuid-Afrika in de Facebook-berichten sterk tegen.

Zuid-Afrika heeft zelfs zwaardere maatregelen meegemaakt. Eerder in 2020 voerde de Zuid-Afrikaanse regering extreem harde maatregelen in, waaronder het sluiten van luchthavens, scholen en enkele fabrieken.

‘Vrij op straat’ zonder mondkapjes?

Mensen in Zuid-Afrika kunnen niet vrij rondlopen in het openbaar: het land heeft sinds 29 december 2020 een landelijke avondklok ingesteld die van 21.00 uur tot 05.00 uur duurt. Op 1 februari 2021 verkortte president Cyril Ramaphose de avondklok van 23:00 tot 04:00 uur.

President @CyrilRamaphosa: The hours of the # curfew will now be from 11pm to 4am. Establishments will need to close by 10pm to allow their customers and staff to return home by curfew. pic.twitter.com/5c6g6Uu4S8

— Presidency | South Africa ?? (@PresidencyZA) February 1, 2021

Er zijn beperkingen voor bijeenkomsten: sommige zijn verboden en voor het rest geldt een bezoekerslimiet om voldoende afstand af te dwingen.

Bovendien is het dragen van een mondkapje verplicht in openbare plaatsen, inclusief het openbaar vervoer, voor iedereen ouder dan zes jaar. Deze maatregel is ingevoerd op 1 mei 2020.

Volgens de maatregelen die in december 2020 zijn opgelegd, kunnen mensen een gevangenisstraf krijgen voor het niet dragen van een mondkapje: "Elk persoon die niet voldoet aan een mondelinge instructie van een opsporingsambtenaar om een mondkapje te dragen, begaat een overtreding en loopt bij veroordeling een boete of gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden op, of zowel een dergelijke boete als een gevangenisstraf”, staat op de website van de overheid.

Tussen eind december 2020 en half januari 2021 arresteerde de Zuid-Afrikaanse politie 7000 mensen omdat ze geen mondkapje droegen.

Open bars, clubs en restaurants?

Als onderdeel van de regelgeving die op 29 december is ingevoerd, zijn alle kroegen gesloten voor het publiek. Restaurants mogen opengaan, maar ze zijn onderhevig aan beperkingen in aanvulling op gezondheidsprotocollen en maatregelen om afstand tussen personen te garanderen.

De Zuid-Afrikaanse regering voerde ook een verbod in op de verkoop van alcohol, maar deze is op 1 februari 2021 opgeheven. Het was het derde alcoholverbod in het land sinds het uitbreken van de coronapandemie.

Geen Zuid-Afrikaanse coronavariant?

In tegenstelling tot de beweringen in de Facebook-berichten, heeft de opkomst van meer besmettelijke varianten van COVID-19 gezorgd voor een stijging van het aantal infecties in het land. Volgens de WHO: "De 501Y.V2-variant, voor het eerst geïdentificeerd in Zuid-Afrika, domineert en zorgt voor recordaantallen in Zuid-Afrika en de subregio."

President Ramaphosa zei op 1 februari 2021 dat het land "de piek" van de tweede golf heeft gepasseerd, waardoor de beperkingen kunnen worden versoepeld. Op dezelfde dag verwelkomde de president de aankomst van de eerste COVID-19-vaccins in het land. Er geldt echter nog steeds een breed pakket aan maatregelen om de verspreiding van COVID-19 te voorkomen.

Foto's van mensen op straat?

Het is voor AFP Factcheck onduidelijk of de foto's in de Facebook-posts ook daadwerkelijk in Zuid-Afrika zijn gemaakt. Ondanks verschillende omgekeerde zoekopdrachten van de foto’s konden we de oorsprong nergens anders op internet vinden. We waren niet in staat om het originele Facebook-bericht te vinden dat in de valse berichten over Zuid-Afrika staat.

We hebben contact opgenomen met de factcheckers van AFP in Johannesburg voor advies. Zij waren ook niet in staat om de locatie van de foto's te achterhalen en konden niet bevestigen of de foto’s Zuid-Afrika tonen.