Minder griep maar niet door verwarring met COVID-19

Berichten op sociale media die meer dan 1.700 keer gedeeld zijn sinds 2 januari 2020, beweren dat de griep is ‘verdwenen’ sinds het begin van de coronapandemie. Ze citeren influenzagrafieken van de WHO en suggereren dat griepbesmettingen worden bestempeld als COVID-19-besmettingen. Dit is onjuist. Hoewel het aantal griepbesmettingen wereldwijd gekelderd is, zijn er nog steeds enkele gevallen. Volgens experts kunnen maatregelen tegen de verspreiding van COVID-19 ook de verspreiding van de griep tegengaan, maar er is geen sprake van dat griepbesmettingen bestempeld worden als COVID-19.

Deze Facebook-post, gepubliceerd op 8 januari 2021, vergelijkt twee grafieken van de griep (influenza) wereldwijd in 2019 en 2020. Het verschil is opvallend: het lijkt erop dat de registratie van influenza stopt in april 2020. "De politie vraagt uw aandacht voor het volgende: Sinds maart 2020 wordt er druk gezocht naar de griep”, zegt de tekst op ironische wijze. “De griep is al sinds mensenheugenis aanwezig maar is door onverklaarbare redenen uit ons straatbeeld verdwenen en is voor het laatst gesignaleerd in week 15 van 2020”, staat er. De Facebook-gebruiker voegt toe: “Sindsdien is er niks meer van de griep vernomen, wellicht dat hij zich ophoud onder een andere naam als dekmantel.”

Dezelfde grafieken zijn hier gepubliceerd. Met reacties als: “Blijkbaar heeft corona de griep ‘opgegeten’, want griep bestaat niet meer”, suggereren de berichten dat influenzagevallen worden bestempeld als COVID-19-gevallen - vandaar hun ‘afwezigheid’ van officiële grafieken. Bij elkaar zijn de berichten meer dan 1.700 keer gedeeld.

Grafieken van de WHO

De grafieken zijn gelabeld als “Griep 2019” en “Griep 2020”, met gebruik van het Duitse woord “Grippe”. Met het Duitse woord voor ‘bron’ (quelle) is de WHO als bron aangegeven, de afkorting voor de Wereldgezondheidsorganisatie. We zochten op Google naar ‘WHO influenza’ en konden de grafieken terugvinden op FluNet van de WHO, een webtool voor influenzasurveillance.

Met gebruik van FluNet’s ‘Global circulation - optional time period selection’, kunnen we de grafieken in de Facebook-posts reproduceren door dezelfde tijdsperioden te kiezen.

De grafiek van 2019 laat een wereldwijde daling van het aantal geregistreerde influenzagevallen zien tot een dieptepunt rond week 18 (29 april). We zien echter dat de gevallen niet stoppen en tegen het einde van het jaar sterk stijgen, zoals gebruikelijk is met de seizoensgriep.

We hebben ook de grafiek van griepgevallen in 2020 gereproduceerd. Terwijl Facebook-posts een grafiek laten zien tot en met week 47 (18 november), kunnen we de periode verlengen tot het hele jaar 2020:

Terwijl je tegen het einde van het jaar 2020 een vergelijkbare stijging zou verwachten, lijken griepgevallen na week 17 van 2020 (20 april) te zijn ‘verdwenen’, zoals ook wordt beweerd in de Facebook-berichten.

Dit is echter misleidend: als we inzoomen worden positieve influenzagevallen zichtbaar. De wereldwijde cijfers zijn laag, met minder dan 300 wekelijkse positieve exemplaren aan het einde van het jaar:

Het verschil is niettemin groot in vergelijking met het einde van 2019, toen wereldwijd bijna 40.000 positieve monsters werden geregistreerd in week 52:

Wat is er gebeurd met de griep?

Voor een verklaring van de sterke daling van het aantal griepgevallen wereldwijd, hebben we op 14 januari 2021 per e-mail contact opgenomen met de WHO.

De eerste mogelijke verklaring, zei de WHO, is dat maatregelen om de verspreiding van COVID-19 te beperken invloed kunnen hebben gehad op het influenzavirus. De WHO verklaarde COVID-19 op 11 maart 2020 tot een pandemie.

"Verdere analyses zijn nodig, maar er wordt verondersteld dat de volksgezondheids- en sociale maatregelen die voor COVID-19 zijn genomen, mogelijk ook invloed hebben gehad op influenza", vertelde de WHO-vertegenwoordiger aan AFP.

Een andere verklaring is dat het testen op influenza in 2020 werd beperkt door de coronapandemie. De WHO vertelde ons: “Influenzasurveillance is afgenomen als gevolg van een verscheidenheid aan factoren - middelen die zijn besteed aan COVID-surveillance, veranderingen in gezondheidszoekend gedrag, enz."

Dit maken de gegevens over geregistreerde griepgevallen niet onbeduidend, aldus de WHO. "Ondanks de afname van het aantal landen dat griepsurveillance uitvoert, hebben we vertrouwen in de gegevens die we hebben ontvangen, waaruit blijkt dat de influenza-activiteit historisch laag is."

De impact van maatregelen tegen COVID-19

Hoewel er belangrijke verschillen zijn tussen het influenzavirus en COVID-19 - met vermoedelijk hogere sterftecijfers voor COVID-19 - verspreiden ze zich beide via contact, druppeltjes en objecten. Omdat de transmissiewijzen vergelijkbaar zijn, kunnen de volksgezondheidsmaatregelen tegen COVID-19 effectief zijn bij het voorkomen van besmettingen van beide virussen. Overheden over de hele wereld adviseren bijvoorbeeld afstand houden, veelvuldig handen wassen en het dragen van een mondkapje tegen de verspreiding van het coronavirus.

Circulatie van influenza in Nederland

De surveillance van influenza in Nederland wordt uitgevoerd door onafhankelijk onderzoeksinstituut Nivel. Volgens hun wekelijkse cijfers is er sinds week 14 (30 maart) van 2020 geen enkel positief monster van influenza meer waargenomen.​

Op 14 januari 2020 spraken we met Mariëtte Hooiveld, projectleider Nivel Surveillance. Volgens Hooiveld worden er minder monsters afgenomen om op influenza te testen bij de bevolking omdat coronatesten prioriteit hebben: “Patiënten met griepachtige klachten worden door huisartsen doorgestuurd naar de GGD om getest te worden op corona. Het lukt een aantal huisartsen om testen af te nemen, maar ook daarin zien we geen influenza.”

Ondanks deze beperking van het grieponderzoek meent Hooiveld dat het virus niet actief circuleert in Nederland: “Ook met een paar monsters vind je normaal gesproken influenza. Dus er is geen circulatie, ondanks het lage aantal monsters. (...) We hebben meer bronnen zoals ziekenhuisgegevens, en daar is ook geen influenza.”

Een verklaring voor het gebrek aan circulatie van influenza in Nederland wordt gegeven door Harald Wychgel, persvoorlichter bij het RIVM. Wychgel legt uit: "We nemen allerlei maatregelen om druppelinfecties te voorkomen, die maatregelen werken ook tegen influenza." Belangrijke maatregelen staan in de basisregels, te vinden op de website van de Rijksoverheid.

Verkeerde diagnose van influenza als COVID-19?

Tot slot, kan een influenzabesmetting worden aangezien voor COVID-19 in testprocedures? Volgens Wychgel is het antwoord kort en simpel: "Nee, dat is niet waar. Dat is een heel ander virus."

De meest gebruikte methode in Nederland om te testen op SARS-CoV-2 - het virus dat COVID-19 veroorzaakt - is de PCR-test. Wychgel vervolgt: “Een PCR-test test specifiek op SARS-CoV-2. Het is niet mogelijk dat een coronatest ook aanslaat op influenza.” Daarom is het onwaarschijnlijk dat griepgevallen op grote schaal verkeerd worden gediagnosticeerd als COVID-19, zoals gesuggereerd wordt door sommige gebruikers op sociale media.

AFP Factcheck heeft soortgelijke beweringen gezien over de ‘verdwijning’ van de griep en het vermeende verband met een verkeerde diagnose van COVID-19 in Canada en de Verenigde Staten. Eerder publiceerden we over de vermeende onnauwkeurigheid van coronatesten.

CORRECTIE: Dit artikel is op 17 februari 2021 aangepast. De datum waarop wij contact hadden met de WHO was op “14 januari 2021”, niet op “14 januari 2020”.