Nepnieuwsuitzending beweert ten onrechte dat Zelensky aandelen kocht in een Zuid-Afrikaanse platinamijn

In de aanloop naar het geplande staatsbezoek van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aan Zuid-Afrika eind april 2025, circuleerde online een video van een zogenaamde nieuwsreportage van de Zuid-Afrikaanse publieke omroep. Daarin wordt onterecht beweerd dat de Oekraïense leider een meerderheidsbelang heeft verworven in het mijnbouwbedrijf Northam Platinum. De video is echter vervalst. De Zuid-Afrikaanse omroep noemde de video "nep" en de eigenaars van de mijn weerlegden ook de bewering. 

"Ondertussen is #Zelenski#Oekraïne zijn imperium weer aan het uitbreiden. Hij kocht een meerderheidsbelang (51% v.d. aandelen) t.w.v. 1,6 miljard dollar in Northam Platinum Ltd Zuid-Afrika. En wij zouden onze kinderen voor zijn #oorlog en verrijking moeten opofferen?" stond te lezen in een X-post die op 4 april 2025 werd gepubliceerd door een Nederlandse gebruiker. Het bericht werd meer dan 600 keer gedeeld.

De post bevat een 90 seconden durende clip die eruitziet als een nieuwsbericht van de South Africa Broadcasting Corporation (SABC). In de video zien we Zelensky en zijn vrouw uit een vliegtuig stappen en een ontmoeting tussen de Oekraïner en de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa.

De rest van de video toont algemene beelden van mijnwerkers, leden van de Zuid-Afrikaanse vakbond National Union of Mineworkers (NUM) en een interview van 30 seconden met een man die lijkt te werken in de Zondereinde-mijn van Northam Platinum in de provincie Limpopo.

Een krantenkop over "Zelensky's verrassende overstap naar de mijnindustrie" wordt ook kort getoond in de reportage.

Image

Screenshot van incorrect bericht op X. Genomen op 14/4/25.

De robotachtige voice-over in de video zegt: "Zelensky zal Zuid-Afrika bezoeken en op 10 april president Cyril Ramaphosa ontmoeten. Zijn komst is al omgeven door controverse na het nieuws dat hij een meerderheidsbelang heeft verworven in Northam Platinum Ltd, een van Zuid-Afrika's grootste platina mijnbouwbedrijven."

De verteller voegt vervolgens toe dat de nieuwsploeg van SABC met een bezorgde werknemer van de Northam-mijn heeft gesproken en dat de Zuid-Afrikaanse National Union of Mineworkers (NUM) zogezegd heeft opgeroepen tot dringend overleg met het bedrijf.

Een deel van de video bevat een diagram van de investeerders waarvan wordt beweerd dat ze voor Zelensky werken. Daarbij worden voormalige zakenpartners en collega's van de Oekraïense president benoemd, zoals Serhiy Shefir (Maltex Multicapital Corp), Andriy Yakovlev (Maltex Multicapital Corp) en Timur Mindich (Herley Traiding Ltd d- Belize) (hier en hier gearchiveerd).

Soortgelijke beweringen werden honderden keren gedeeld op X en Facebook en in meerdere talen, waaronder het Engels, Frans, Grieks en Russisch. 

Een versie van de video met een hogere resolutie circuleert ook op Russische websites. 

De AI-chatbot van Elon Musk, Grok, strooide de bewering ook rond, ondanks het feit dat verschillende virale X-posts een Community Notes-label hebben gekregen waarin de bewering wordt weerlegd.

Image

Screenshot van de Grok-samenvatting en een Community Note op X. Genomen op 14/4/25.

Zelensky vliegt naar Zuid-Afrika voor een officieel staatsbezoek op 24 april 2025 en SABC News berichtte al meermaals over de reis, zoals hier en hier. De oorspronkelijke datum voor zijn bezoek was 10 april (hier, hier en hier gearchiveerd).

De Zuid-Afrikaanse omroep publiceerde echter nooit een video waarin wordt beweerd dat Zelensky een meerderheidsbelang heeft gekocht in een lokale platinamijn.

Verzonnen nieuws

Een zoekopdracht in Google naar "Zelensky + Northam Platinum" leidde naar een artikel dat op 27 maart 2025 werd gepubliceerd door de Zimbabwaanse nieuwsite NewsDay met de kop "Northam platinum: Zelensky's verrassende stap in de mijnindustrie".

Het artikel werd sindsdien vervangen door een ander ongerelateerd verhaal (hier gearchiveerd), maar niet voordat het werd gearchiveerd. Het nieuwe artikel heeft echter nog steeds de oude URL waarin de oude titel over Zelensky's aankoop van de mijn zichtbaar is.

Het oorspronkelijke artikel was hetzelfde als dat dat werd getoond in de virale video.

Image

Screenshot uit een artikel van NewsDay. Genomen op 14/4/25.

NewsDay staat bekend als een geloofwaardige nieuwssite met artikelen die meestal een bijschrift van een journalist bevatten. Het stuk over de "opinie en analyse" van Zelensky werd echter alleen aan de website toegeschreven.

In het artikel werd beweerd dat Zelensky's mijndeal ongeveer 27 miljard rand (1,4 miljard dollar) waard was, maar het verwees niet naar de vakbonden of mijnwerkers die in de video werden genoemd.

Na contact met AFP zei NewsDay dat het de zaak aan het onderzoeken is. 

Nieuwsuitzending was 'nep'

SABC publiceerde ook geen berichten over Zelensky's aankoop, noch op zijn website, noch op zijn socialemediakanalen. 

Op 4 april 2025 reageerde SABC News op de video op X en zei dat het "afstand neemt van de publicatie en distributie van nepnieuws" (hier gearchiveerd).

Na het uitvoeren van omgekeerde zoekopdracht naar de video en zoekacties met sleutelwoorden, lijkt het waarschijnlijk dat de video vervalst is.

De video werd samengesteld uit archiefbeelden: een clip van Zelensky's landing in Frankrijk in 2024 en beelden van zijn ontmoeting met de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa in New York in september 2023 (hier en hier gearchiveerd).

Geen van de beelden van de vermeende nieuwsuitzending kwam overeen met eerdere reportages van SABC die we online terugvonden.

In het interview met de vermeende mijnwerker lijken de mondbewegingen ook niet helemaal overeen te komen met de stem.

AFP analyseerde het segment met InVID-WeVerify's deepfake detector. De tool vond "sterk bewijs" dat suggereert dat het AI-manipulatie bevat. 

Image

Screenshot van de InVID-WeVerify resultaten.

Op de vraag of mijnwerkers bij de Zondereinde mijn zijn geïnterviewd of hun bezorgdheid hebben geuit over de claim, zei Dikeledi Manaka, de regionale secretaris van de mijnwerkersvakbond NUM, op 9 april 2025 dat "als een van de belanghebbenden bij Northam Platinum, we ons daar niet van bewust zijn". 

Aandeelhouderschap ongewijzigd

Op 7 april 2025 zei Sherilee Lakmidas, een woordvoerster van Northam Platinum, dat "alle artikelen in de media, video's en berichten op sociale media waarin wordt beweerd dat de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy een belang verwerft in Northam Platinum nepnieuws zijn". 

Ze voegde eraan toe: "Northam bevestigt dat ons aandelenbezit ongewijzigd blijft."

Volgens de wet zorgt de Stock Exchange News Service (SENS) van de Johannesburg Stock Exchange (JSE) voor de tijdige bekendmaking - meestal binnen 24 tot 48 uur - van belangrijke bedrijfsupdates, waaronder belangrijke veranderingen in het aandeelhouderschap. 

Dit jaar hebben alleen lokale bedrijven en fondsmanagers genoeg aandelen in Northam gekocht om aan de eisen van de JSE voor openbaarmaking te voldoen. Geen van hen (zoals hier, hier en hier) heeft een belang van 51 procent in het bedrijf verworven (hier gearchiveerd: 1, 2, 3, 4) en geen van de namen komt overeen met de namen die in de video worden genoemd. 

De bewering werd ook ontkracht door andere factcheckingorganisaties, hier en hier (hier en hier gearchiveerd).

Shayan Sardarizadeh, een desinformatie expert bij BBC Verify, schreef op X dat de "clip de kenmerken draagt van het werk van een Russische beïnvloedingsoperatie" (hier gearchiveerd). 

Sardarizadeh voegde eraan toe: "De operatie gebruikt AI om virale nepnieuwsverhalen over Oekraïne en Zelensky te creëren." 

In een AFP-artikel dat op 10 maart 2025 werd gepubliceerd, waarschuwden onderzoekers dat Russische desinformatiecampagnes AI-chatbots "infecteerden" met misleidende verhalen en propaganda (hier gearchiveerd).

Lees hier meer factchecks over AI.