Video toont klimaatdemonstratie in Wenen, geen nepdoden in Oekraïne

Een video die sinds februari 2022 duizenden keren in verschillende talen is gedeeld toont een TV-verslag met levenloze lichamen op de achtergrond – waarvan een begint te bewegen. Een versie van de video bevat toegevoegde tekst en een audiofragment over oorlogsslachtoffers in Oekraïne en Facebookgebruikers presenteren dit als "bewijs" dat nieuwszenders het Oekraïense conflict in scène zetten. Eerder dit jaar werd dezelfde opname gepresenteerd als bewijs van misleidende berichtgeving in de media over de coronapandemie. Het originele nieuwsbericht gaat echter over een protest in Wenen tegen klimaatverandering en houdt geen verband met COVID-19 of Oekraïne.

"Rampzalig mislukte propaganda-video op de Poolse TV", luidt de omschrijving van deze video in de Facebookgroep "Vrede met Rusland" van 2 maart 2022. De video toont een Duitstalige verslaggever en er lijken dode mensen in lijkzakken op de achtergrond te liggen. Een van hen beweegt, wat aangeeft dat ze niet echt dood zijn.

Dezelfde opname verscheen in andere Facebookberichten (hier, hier en hier), maar met de toegevoegde nieuwsbanner "Oekraïense Ministerie van Volksgezondheid: 57 doden, 169 gewonden in Oekraïne terwijl Rusland aanvalt" met een Engelstalige stem die spreekt over slachtoffers, "felle gevechten" en de opmars van "Russische troepen" in Oekraïne.

Screenshot van een van de misleidende berichten op Facebook, vastgelegd op 9 maart 2022

Rusland viel Oekraïne binnen in de ochtend van 24 februari 2022. Op 9 maart bevestigde de VN 1424 burgerslachtoffers in het land, met 516 doden en 908 gewonden. Het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN "gelooft dat de werkelijke cijfers aanzienlijk hoger liggen". Ruim 2 miljoen Oekraïners zijn sinds het begin van het conflict op de vlucht.

De video circuleert sinds begin februari 2022 in verschillende talen, waaronder in het Nederlands, Spaans en Pools, voorzien van verschillende beweringen. AFP ontkrachtte eerder de valse bewering dat de video nep-coronadoden liet zien. Het originele (ongemanipuleerde) Oostenrijkse nieuwsverslag omschreef de gebeurtenis correct als een demonstratie tegen klimaatverandering en bracht het nooit in verband met COVID-19 of Oekraïne.

Huidige versie met verwijzingen naar Oekraïne is gemanipuleerd

De recente versie van de video met verwijzingen naar de Russische invasie van Oekraïne is ook geverifieerd door verschillende factcheck-initiatieven, zoals door DPA. De Engelstalige stem zegt: "We gaan met [het woord] "minstens": minstens 59 mensen gedood, minstens 149 mensen gewond. Die aantallen gaan omhoog."

De misleidende versie over Oekraïne bevat ook een Engelstalige tekst in een witte banner: "Oekraïense Ministerie van Volksgezondheid: 57 doden, 169 gewonden". Door deze tekst te zoeken op Google heeft AFP resultaten onder de categorie ‘Video's' een nieuwsbericht kunnen terugvinden van de Amerikaanse nieuwszender NBC. In deze video van 25 februari 2022 kunnen we exact dezelfde audio identificeren vanaf 00:20 door de verslaggever Cal Perry. De video werd ook gevonden door Seana Davis, een factchecker van het persbureau Reuters.

Dit betekent dat een onbekende beide fragmenten heeft gecombineerd in een poging om berichten over het conflict in Oekraïne door westerse media onbetrouwbaar en manipulatief te doen lijken.

Het originele TV-verslag gaat echter over een protest op 4 februari 2022 tegen het ontbreken van nationale doelstellingen voor de vermindering van broeikasgassen in Oostenrijk en werd georganiseerd door de ecologische groep "Fridays for Future". Het houdt geen verband met de coronapandemie en "de dode lichamen zijn bedoeld als een symbool", vertelde een woordvoerder van de organisatie aan AFP.

Origineel nieuwsbericht over klimaatdemonstratie in Oostenrijk

In sommige versies van de video horen we de man voor de camera uitleggen dat "... is besloten dat zowel de wet inzake de uitbreiding van het gebruik van hernieuwbare energie als de eco-sociale belastinghervorming zullen worden uitgevoerd. De wet inzake de uitbreiding van het gebruik van hernieuwbare energiebronnen moet ervoor zorgen dat Oostenrijk in 2030 klimaatneutraal is."

De woorden "Wien: Demo gegen Klima" zijn zichtbaar in oudere publicaties van de video, wat de eerste indicatie is dat het een opname is van een klimaatdemonstratie die plaatsvindt in Wenen ("Demo" betekent "demonstratie" en "Klima" betekent "klimaat" in het Duits). Het leidde AFP naar de originele video van de Oostenrijkse nieuwszender Oe24, die was gepubliceerd op hun YouTubekanaal en op hun website op 4 februari 2022.

We kunnen zien dat de witte nieuwsbanner over Oekraïense slachtoffers niet zichtbaar is in deze originele versie.

Op de video is duidelijk te zien dat levende mensen op de grond liggen en zijn afgedekt met zwarte zeilen. Vanaf 1:24 in de originele tv-reportage heeft een van de deelnemers vanwege de wind moeite om het zeil op zijn plaats te houden.

Screenshot van een van de misleidende Facebookberichten (boven) en de TV-reportage over het protest in Wenen door Oe24 (onder), gemaakt op 8 februari 2022

"Sinds vrijdag (4 februari 2022, red.) zit Oostenrijk al 400 dagen zonder reductiedoelstellingen voor broeikasgassen. Het platform Fridays For Future waarschuwde dat dit fataal was, dat met elke ton CO2 de klimaatcrisis escaleerde. ‘s Middags presenteerden activisten 49 'klimaat-lijkzakken' voor de Bondskanselarij in Wenen", zo luidt het artikel in Oe24.

De Oostenrijkse tak van de klimaatbeweging kondigde het protest aan en legde het uit op haar website (hier en hier).

"Er is geen verband met COVID. Het gaat puur om de klimaatcrisis. De lijken zijn bedoeld als symbool, niet met de bedoeling om echte lijken te laten zien", vertelde Verena Matlschweiger op 8 februari 2022 aan AFP, spreker voor Fridays For Future Oostenrijk en medeorganisator van de actie.

De organisatie deelde foto's van het protest op sociale media. "Tijdens een actie van Fridays For Future vandaag lagen activisten 'dood' voor de Kanselarij. Ze symboliseren de mensen die zullen sterven als gevolg van het falen van het Oostenrijkse klimaatbeleid", legden ze uit op Twitter. Er werden ook afbeeldingen gedeeld op Facebook op 5 februari 2022.

De actie werd ook vermeld door verschillende Oostenrijkse media, zoals hier, hier en hier.

Deze publicaties maken deel uit van een grotere trend waarin westerse media onterecht worden beschuldigd van misleiding. AFP toonde aan dat de nieuwszenders in specifieke gevallen nauwkeurig verslag hebben gedaan, maar dat gemanipuleerde en misleidende inhoud op sociale media hun werk in diskrediet probeert te brengen. Voorbeelden zijn dit gemanipuleerde screenshot van een bericht van RTL Nieuws, nepaccounts op Twitter die CNN imiteren en de ongefundeerde bewering dat Bild oude beelden gebruikte in zijn recente berichtgeving over het conflict in Oekraïne.