Deze Facebook-post over de spoedwet voor coronamaatregelen bevat meerdere onwaarheden

Een affiche met daarin de beweringen verscheen vanaf 18 juni 2020 in tientallen Facebook-posts, zoals hier, hier en hier. Samen werden deze posts meer dan 10.000 keer gedeeld. 

De afbeelding kopt met “per 1 juli een ‘nieuwe normaal’ wet?” gevolgd door “wat betekent deze spoedwet voor jou?” Vervolgens beweert de post dat “veel grondrechten beperkt” zullen worden “voor de duur van minstens 1 jaar”.

Image

Screenshot van de Facebook-post, gemaakt op 19 juni 2020

De post verscheen terwijl de Nederlandse regering een wet voorbereidt die de juridische basis moet gaan vormen voor maatregelen om het coronavirus te bestrijden. Een consultatieversie van de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 werd eind mei voor advies naar verschillende organisaties gestuurd. Er volgde veel kritiek, onder andere van de Nederlandse orde van advocaten en de Nationale ombudsman. 

De adviezen van de organisaties werden meegenomen in een aangepaste conceptversie waarover de Raad van State inmiddels advies heeft uitgebracht, maar die niet openbaar is gemaakt. De regering maakt nu de laatste aanpassingen voordat een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer wordt gestuurd.  

Verschillende onjuiste beweringen

AFP Factcheck identificeerde 11 beweringen in de Facebook-post over strenge regels die zogenaamd in de wet zouden komen te staan. De post lijkt deze beweringen te baseren op de originele consultatieversie van het wetsvoorstel. Twee experts bekend met deze versie van het wetsvoorstel bevinden dat de meeste beweringen in de misleidende post geheel of gedeeltelijk ongegrond of onjuist zijn. 

Het wetsvoorstel is daarnaast nog niet definitief en is een “work in progress”, volgens Daphne Kerremans, een woordvoerder van minister van volksgezondheid Hugo de Jonge. “We zijn nog aan het puzzelen hoe je die wet het beste vorm kunt geven en daarover winnen we advies in bij allerlei partijen,” vertelde ze aan AFP Factcheck. 

We gaan door de 11 beweringen heen in de volgorde waarin ze in de Facebook-post verschijnen. 

1. De wet zal vanaf 1 juli veel grondrechten beperken voor de duur van minstens één jaar. Dit kan telkens weer verlengd worden als het kabinet dit nodig vindt - GEDEELTELIJK ONJUIST

Op vrijdag 19 juni schreef minister de Jonge in een kamerbrief dat de deadline van 1 juli voor de wet niet langer haalbaar is gezien de “tijd en aandacht” die een “zorgvuldige behandeling in de Tweede en Eerste Kamer vergt”. Hij stelde geen nieuwe deadline. 

In Artikel V van de consultatieversie staat dat de wet een jaar na inwerkingtreding zal komen te vervallen. Het kabinet krijgt volgens deze versie dan de optie de wet telkens met ten hoogste twee maanden te verlengen bij koninklijk besluit. Het parlement moet van tevoren op de hoogte worden gebracht van een beoogde verlenging. Maar Willem Van der Werf, een advocaat bij Van der Feltz advocaten die kritisch is over de consultatieversie van de wet, legt uit dat de verlenging in principe ook door kan gaan als het parlement het er niet mee eens is. “Er is namelijk geen goedkeuringsvereiste,” vertelt hij aan AFP Factcheck. 

Adriaan Wierenga, noodrechtspecialist verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, voegt toe dat als dit gebeurt, het parlement dit besluit alsnog kan aantasten met een motie, of de minister zelfs naar huis kan sturen aan de hand van een motie van wantrouwen.

Volgens de consultatieversie kan de wet ook vóór het eind van het eerste jaar geheel of deels komen te vervallen bij koninklijk besluit. Dit betekent dat de bewering dat de wet minstens een jaar zal gelden niet helemaal klopt.

2. Het recht op vereniging/samenscholing/evenementen organiseren en bezoeken wordt verboden - GEDEELTELIJK ONJUIST

Het recht tot vereniging of samenscholing wordt niet expliciet ingeperkt in de consultatieversie van de wet. In Artikel 58g staat wel dat het buiten de woning verboden zal zijn zich op te houden in een groep groter dan een “bij ministeriële regeling vast te stellen aantal”. Dit betekent dat de minister het aantal kan vaststellen in samenspraak met de ministerraad en dan het parlement op de hoogte kan stellen. 

“Het idee daarachter is dat je dan flexibel bent om het aantal aan te passen als de besmettingen weer toe- of afnemen,” zegt Wierenga. Hij voegt toe dat als de wet aangenomen wordt, het voor de hand ligt dat de maximale grootte van een groep aanvankelijk overgenomen zal worden uit de huidige noodverordening. Op 24 juni werd aangekondigd dat er vanaf 1 juli geen maximum meer zou zitten aan het aantal bezoekers bij bijeenkomsten, zolang anderhalve meter afstand gehouden wordt, er gereserveerd kan worden en een gezondheidscheck wordt gedaan. 

Het verbod op groepsvorming geldt niet in de woning.

Volgens Artikel 58i van de consultatieversie kunnen ook evenementen verboden worden bij ministeriële regeling. Vanaf 1 juli wordt een algemeen verbod op meld- en vergunningplichtige evenementen opgeheven. Dan is het aan lokale autoriteiten om activiteiten goed of af te keuren.

3. Het wordt verboden om andere mensen buitenshuis op minder dan anderhalve meter te benaderen. Op straat met iemand een praatje maken binnen anderhalve meter wordt strafbaar - MOGELIJK

Volgens Artikel 58f van de consultatieversie wordt het verboden voor mensen zich buiten de woning op te houden zonder een “veilige afstand” te houden. Hoeveel afstand dit is staat niet in de tekst. Volgens de huidige noodverordening is het anderhalve meter. 

De veilige afstand kan bij ministeriële regeling aangepast worden in samenspraak met het RIVM. Hij kan ook op nihil worden gesteld, wat betekent dat er geen minimale afstand zou zijn.

4. Demonstraties worden verboden - ONJUIST

Wierenga noemt deze bewering “apert onjuist”. De consultatieversie benoemt expliciet dat het niet gaat over demonstraties en dat deze gereguleerd blijven door de Wet openbare manifestaties (Wom). In Artikel 2 van de Wom staat dat burgemeesters bepaalde bevoegdheden hebben om het demonstratierecht te beperken, bijvoorbeeld ter bescherming van de gezondheid. In de praktijk betekent dit dat ze een demonstratie zouden kunnen verbieden waar het aantal deelnemers te groot is voor de beoogde locatie als iedereen de anderhalvemeterregel, zolang die van kracht blijft, in acht zou nemen. Maar deze regels maken geen deel uit van de nieuwe spoedwet. 

5. Het wordt verboden om eerste hulp te bieden aan mensen die een ongeluk krijgen of onwel worden - ONJUIST

Een verbod op eerst hulp bieden wordt niet genoemd in de consultatieversie van het wetsvoorstel. Mensen hebben de juridische plicht om acute hulp te verlenen. Deze plicht zal naar alle waarschijnlijkheid zwaarder wegen dan de regel afstand te houden. 

Van der Werf voegt daaraan toe dat de afstandsregel die in de consultatieversie wordt voorgesteld gaat over het zich “ophouden” tot anderen zonder veilige afstand. Dit betekent volgens de tekst het “gedurende enige tijd” bij elkaar verkeren “terwijl er feitelijk gelegenheid is om afstand van elkaar te nemen”. Van der Werf: “Als iemand eerste hulp moet verlenen dan is er geen gelegenheid om afstand te nemen.”

6. De politie mag zonder huiszoekingsbevel je huis binnenvallen en al je bezoek beboeten - GEDEELTELIJK ONJUIST

Het klopt dat de consultatieversie van de wet burgemeesters bepaalde bevoegdheden geeft achter de voordeur (Artikel 58n). Dit is specifiek bedoeld om activiteiten te kunnen beëindigen die “ernstige gevaren voor de onmiddellijke verspreiding van het virus met zich brengen”. De tekst noemt “coronafeestjes” en “pokertoernooien” als twee voorbeelden van zulke activiteiten die al voorbij zijn gekomen sinds de uitbraak van het coronavirus. 

In de consultatieversie van de wet staat dat als dit gebeurt, een burgemeester een bevel kan geven om de samenkomst te beëindigen en voor mensen die er niet wonen het huis direct te verlaten. Wierenga legt uit dat als de politie een huis binnen wil treden om zo’n bevel uit te voeren zij onder de Algemene wet op het binnentreden nog altijd een machtiging nodig hebben. Bevoegdheden om in bepaalde spoedeisende situaties wel binnen te mogen treden zonder machtiging worden geregeld in bestaande wetgeving. De consultatieversie treft hiervoor geen bijzondere maatregelen. 

7. Mensen met een relatie die geen huishouden delen moeten anderhalve meter afstand bewaren. Dit maakt nieuwe relaties onmogelijk - GEDEELTELIJK ONJUIST

De regel om veilige afstand te houden geldt alleen buiten de woning. Het geldt ook niet voor mensen die tot een “gemeenschappelijk huishouden” behoren. In de consultatieversie van de wet wordt dit uitgelegd als mensen die op hetzelfde adres staan ingeschreven, of mensen die een “privaat huiselijk leven” leiden. Dit omvat verschillende scenario’s waarin mensen, soms tijdelijk, een woning delen waar ze niet gezamenlijk ingeschreven staan. 

Een koppel dat niet samenwoont valt formeel niet onder deze definitie, volgens Van der Werf. Wierenga zegt dat het nog een discussiepunt is en dat de term “privaat huiselijk leven” nog invulling moet krijgen.  

De voortvloeiende bewering dat het onmogelijk wordt om nieuwe relaties te beginnen is volgens Van der Werf “geen juridische vraag”. Wierenga legt uit dat twee personen op date in een café zich volgens de consultatieversie van de wet aan een afstandsregel zullen moeten houden zolang deze van kracht is, maar dat dit thuis niet geldt. 

8. Ouders mogen hun niet-thuiswonende kinderen niet aanraken - GEDEELTELIJK ONJUIST

Een samengesteld gezin waar kinderen ingeschreven staan op het adres van de andere ouder wordt expliciet als voorbeeld genoemd van een privaat huiselijk leven, wat betekent dat de afstandsregel niet van toepassing is. De situatie voor volwassen kinderen die niet meer bij hun ouders wonen is niet geheel duidelijk. Deze wordt niet specifiek benoemd in de consultatieversie, maar ook hier is de term volgens Wierenga nog aan verdere invulling onderhevig. De afstandsregel geldt volgens de consultatieversie sowieso niet binnen de woning. 

9. Grootouders mogen hun kleinkinderen niet knuffelen - GEDEELTELIJK ONJUIST

Grootouders en kleinkinderen die niet in hetzelfde huis wonen leiden in veel gevallen geen privaat huiselijk leven. Dit betekent dat grootouders hun kleinkinderen buitenshuis niet kunnen knuffelen zolang er een afstandsregel van kracht is. Binnen de woning geldt deze regel niet. Als een grootouder in een zorginstelling woont kunnen ze onderhevig zijn aan regels van de zorginstelling. 

10. Het overtreden van de wet kan bestraft worden met boetes van €435 tot €4.000, of één tot zes maanden gevangenis en een strafblad - JUIST

De consultatieversie van de wettekst bevat een lijst van mogelijke straffen. De maximale boetes liggen tussen de €435 en €8.700 en er worden gevangenisstraffen tussen de één en zes maanden genoemd. Voor de meeste overtredingen voor individuele burgers, zoals het schenden van de afstandsregel of het verbod op groepsvorming, geldt een maximale boete van €435 euro of één maand hechtenis. 

De hogere boetes van €4.350 euro of drie maanden hechtenis zijn bijvoorbeeld voor ondernemers die een openstellingsverbod van een winkel, café of restaurant schenden, of voor mensen in contactberoepen die zich niet houden aan de hygiënevoorschriften.

De hoogste straf van zes maanden is alleen toepasbaar op mensen die anderen verplicht stellen een Covid-19 traceer-app te gebruiken als voorwaarde voor het binnengaan van bijvoorbeeld een school, kantoor of winkel.

Het is niet duidelijk of deze straffen in de uiteindelijke wettekst zullen staan. 

Wierenga benadrukt dat de genoemde straffen maxima zijn. In de praktijk wordt gewerkt met richtlijnen en kan het zijn dat de rechter nooit of zelden overgaat tot het opleggen van een gevangenisstraf.

11. De minister kan als de wet wordt aangenomen deze ook weer aanpassen met nieuwe regels zonder toestemming nodig te hebben van het parlement - GEDEELTELIJK ONJUIST

De consultatieversie van de wet geeft de minister de mogelijkheid om, naar aanleiding van veranderingen aan het besmettingsrisico, binnen bepaalde maatregelen te schuiven zonder hiervoor toestemming van het parlement nodig te hebben. Dit geldt bijvoorbeeld voor de maximale groepsgrootte en wat wordt verstaan onder een veilige afstand. 

Daarnaast biedt de tekst de minister ook de mogelijkheid nieuwe regels te introduceren die in het huidige voorstel niet voorzien zijn bij ministeriële regeling, dus zonder goedkeuring van het parlement vooraf. Vervolgens moet hij een wetsvoorstel met de nieuwe regel indienen bij het parlement. Als zij deze afkeuren, wordt de regel alsnog ingetrokken. 

Waarom een spoedwet voor coronamaatregelen?

De maatregelen om het coronavirus te bestrijden zijn momenteel vastgelegd in noodverordeningen, die eigenlijk bedoeld zijn voor acute, lokale crises. Noodverordeningen hoeven niet goedgekeurd te worden door het parlement of gemeenteraadsleden. Dit heeft geleid tot kritiek dat het voor langere tijd inperken van grondrechten met dit mechanisme ondemocratisch is. 

Het kabinet gelooft dat een tijdelijke wet, goedgekeurd door het parlement, een meer stevige juridische basis zal vormen voor de anticoronamaatregelen. “We vinden het belangrijk in deze nieuwe fase van de crisis dat het parlement een grotere rol krijgt in de controle van de maatregelen die het kabinet neemt,” vertelt Kerremans aan AFP Factcheck. 

Nadat het wetsvoorstel afgemaakt wordt door het kabinet zal deze door de Eerste en Tweede Kamers goedgekeurd moeten worden voordat hij in werking zal treden.