Foto van inzamelactie onterecht gepresenteerd als bewijs dat humanitaire hulp aan Oekraïne verspild wordt

"Hier liggen de donaties voor die zielige Oekraïners. Het werd uit de vrachtwagens gegooid en reden leeg verder", luiden verschillende Facebookberichten (hier, hier, hier) van 11 maart 2022 die meer dan 100 keer werden gedeeld. De berichten beweren ook dat de foto aantoont wat er gebeurt met gelddonaties. De onjuiste beweringen vermelden het bedrag "106.200.773 euro", dat lijkt te verwijzen naar het bedrag dat is ingezameld op de landelijke actiedag voor Oekraïne door Giro555.

De foto in de berichten, die vanuit een voertuig lijkt te zijn genomen, toont een berg plastic vuilniszakken en kartonnen dozen. Achter deze stapels staan vrachtwagens geparkeerd.

Dezelfde foto circuleerde in Nederlandse berichten op Twitter (hier, hier) waar het meer dan 800 keer werd geretweet, en in Telegramgroepen (hier, hier).

Image

Screenshot van een van de misleidende foto's op Facebook, vastgelegd op 31 maart 2022

De foto circuleerde ook in het Duits en Tsjechisch met soortgelijke beweringen. De factcheckdiensten van AFP in die landen (Duitsland, Tsjechië) concludeerden dat de foto op een misleidende manier wordt gepresenteerd.

Hulpkonvooi voor Oekraïne georganiseerd in Duitsland

Een van de misleidende Duitse berichten met de foto beweert dat het werd genomen in de Beierse regio "Oberpfalz" in Duitsland. Een Duitstalige Google-zoekopdracht met de termen "donaties", "Oekraïne" en "Oberpfalz" leidde tot verschillende resultaten. Op 6 maart publiceerde de Münchense krant Merkur een artikel over een konvooi met hulpgoederen dat begin maart de stad Auerbach in dat district verliet in de richting van de Pools-Oekraïense grens. De regionale televisiezender Oberpfalz TV en Bayerischer Rundfunk berichtten ook over het hulpkonvooi.

De berichten laten zien hoe vrijwilligers gedoneerd materiaal sorteren, in dozen verpakken en op vrachtwagens laden. De scène is vergelijkbaar met de foto in de misleidende berichten: er zijn meerdere vrachtwagens met rode cabines zichtbaar met witte trailers. Een luchtfoto uit het artikel in Merkur toont ook een berg spullen naast een hek, op een vergelijkbare plek als de berg op de foto in de misleidende berichten.

Image

Screenshot van de website Merkur.de, vastgelegd op 17 maart 2022

De vrachtwagens die te zien zijn in de nieuwsberichten, dragen het opschrift van het transportbedrijf Alfred Böhm, gevestigd in Auerbach in de regio Oberpfalz. De directeur van Alfred Böhm, Ilhan Altincik, bevestigde in een telefoongesprek met AFP op 14 maart dat de foto op sociale media zijn bedrijf toont. "Dit is ons terrein. De foto moet op 4 maart zijn genomen toen het afval werd opgehaald", vertelde Altincik aan AFP.

Volgens Altincik organiseerde het bedrijf het hulpkonvooi samen met het particuliere ziekenvervoerbedrijf RKT. Ze vroegen om donaties, met name voedsel en medicijnen. "Mensen hebben gul gereageerd", legt Altincik uit. Zijn bedrijf schonk ook medische producten ter waarde van ruim 50.000 euro en dekte de transportkosten. Volgens Altincik reden op 4 maart in totaal twaalf vrachtwagens met zo'n 250 ton voedsel en medische benodigdheden naar de Pools-Oekraïense grens.

Foto legt onbruikbare donaties vast

Ondanks de vermelding dat ze geen kleren nodig hadden gaven veel mensen het alsnog, zei de directeur. "Veel van die kleren waren helaas niet geschikt als hulp voor vluchtelingen – er zaten dingen tussen als stropdassen, bikini's of panty's. Sommige waren in erg slechte staat", en daarom moesten ze worden weggegooid, zei hij.

Konstantin Steinhauser, woordvoerder van RKT, gaf een soortgelijke verklaring: "De foto [op Facebook] is echt", vertelde hij op 14 maart aan AFP. "We hebben veel spullen gekregen die niet geschikt waren om mensen te helpen. Vaak geven mensen, zeker met de beste bedoelingen, hun oude kleren en andere spullen die we niet kunnen gebruiken."

Hij bevestigde dat 12 vrachtwagens werden geladen en schatte dat "ongeveer 20 procent" van de donaties moest worden weggegooid, omdat ze dingen bevatten als "trouwjurken, badkleding of oude teenslippers".

De informatie van Altincik en Steinhauser over het totale aantal aan vervoerde donaties wijkt enigszins af. Terwijl Altincik het volume voor AFP op 250 ton schatte, sprak de RKT-woordvoerder Steinhauser over 220 ton. Op Facebook vermeldt RKT ook de hoeveelheid 220 ton.

Giro555 zegt dat geld niet verspild wordt

Sinds Russische troepen op 24 februari Oekraïne binnenvielen, zijn er in heel Nederland talloze inzamelingsacties gestart. Giro555 maakte bekend dat het op de landelijke actiedag 106,2 miljoen euro had opgehaald.

De Nederlandstalige misleidende berichten op sociale media verwijzen naar dit bedrag, en gebruiken de ongerelateerde foto uit Duitsland als bewijs dat het geld niet wordt gebruikt om Oekraïners te helpen.

Een woordvoerder van Giro555 vertelde op 30 maart aan AFP dat het initiatief hard werkt om donaties te coördineren en te verantwoorden, en zegt dat het "kan garanderen dat de gelddonaties wel op de juiste plek terechtkomen." Ze legde uit dat de 11 hulporganisaties die bij het initiatief zijn aangesloten werken volgens "strenge kwaliteitseisen en werkstandaarden" en regelmatig financiële rapportages moeten opmaken. "Daarnaast vragen de organisaties altijd beeldmateriaal op van de activiteiten, zodat we ook kunnen zien dat de hulp daadwerkelijk wordt gegeven."

De woordvoerder gaf verschillende voorbeelden hoe het geld aan Oekraïners is besteed, onder meer aan "voedsel, water, hygiëneproducten, medische hulpgoederen, dekens, winterkleding en babykits". De stichting voegde eraan toe dat het psychologische hulp biedt en in sommige gevallen contant geld geeft zodat mensen zelf de dingen kunnen kopen die ze nodig hebben.

‘Soms goederen die niet als humanitaire hulp kunnen worden gebruikt’

Image

Vrijwilligers van de Duitse NGO Tentaja doorzoeken donaties in een hangar in Berlijn, op 12 maart 2022 ( AFP / John MACDOUGALL)

Andere Nederlandse inzamelingsacties voor hulpgoederen legden uit dat ze, net als de Duitse organisaties, soms ongeschikte donaties moesten weggooien.

"Oekraïners in Nederland" heeft verschillende inzamelpunten in het hele land waar het goederen in ontvangst neemt voor humanitaire hulp. Een woordvoerder van de stichting vertelde op 31 maart aan AFP dat het ervoor zorgt dat hulp alleen wordt gestuurd "naar de officiële overheidsdiensten of naar officieel geregistreerde NGO's" met "de juiste logistiek en controlemechanismen" en dat ze "fotobewijs van aankomsten hebben".

"Hoewel we ons best doen om uit te leggen welke artikelen niet nodig zijn, ontvangen we soms goederen die niet als humanitaire hulp kunnen worden gebruikt", voegde de stichting toe, met als voorbeelden ongewassen kleding, beschadigde artikelen en gebruikte medicijnen.

Kathelyn van der Ham, een van de organisatoren van de inzamelingsactie "BOER KEES - verenigd voor Oekraïne", vertelde op 31 maart aan AFP dat de groep een lokaal netwerk in Oekraïne heeft dat verbonden is met de Nederlandse boer Kees Huizinga die al meer dan 20 jaar in het land woont. "We weten dat de goederen aankomen", zei Kathelyn.

Desondanks bevestigde ze dat de groep in het verleden goederen heeft ontvangen die ze niet konden verzenden. "Met alle goede bedoelingen worden er soms dingen gebracht die je niet mee wilt geven, zoals zwembroeken en slippers." Van der Ham zei dat ze aangeven welke goederen nodig zijn, zoals lang houdbare voeding, en dat andere spullen moeten worden geweigerd.

Sommige hulporganisaties geven er de voorkeur aan om alleen gelddonaties te ontvangen. Het Nederlandse Rode Kruis legt uit dat ze dit doen omdat ze "een hoge kwaliteitstandaard van noodhulpgoederen" hanteren en omdat het opsturen van spullen naar een rampgebied "erg duur en complex" is. Christian Reuter, secretaris-generaal van het Duitse Rode Kruis, zei op 3 maart in een persbericht dat "gelddonaties veel effectiever zijn" omdat het gebruik ervan "meer specifiek kan worden aangepast aan de behoeften ter plaatse."

AFP ontdekte dat de foto van de weggegooide donaties op misleidende wijze gepresenteerd wordt en niet aantoont hoe donaties voor Oekraïne terechtkomen. Het laat alleen zien hoe inzamelingsacties op onvermijdelijke wijze een deel van de aangeboden spullen moeten weigeren omdat deze niet nuttig zijn als humanitaire hulp.