Er gelden strenge criteria voor de arrestatie van journalisten op grond van de EU-wetgeving inzake mediavrijheid
- Gepubliceerd op 15 september 2025 om 10:03
- Leestijd: 5 min
- Door: Elena CRISAN, AFP Oostenrijk
- Vertaling en aanpassing: Liesa PAUWELS , AFP Netherlands
Copyright © AFP 2017-2025. Voor commercieel gebruik van deze inhoud is een abonnement vereist. Klik hier voor meer informatie.
"De Europese "Mediavrijheidswet" zou journalisten beschermen… maar zit vol achterpoortjes. Onder het mom van "het algemeen belang" krijgen overheden nu macht om journalisten te arresteren, hun communicatie af te luisteren en kritische stemmen te smoren" luidt een Nederlandse Facebookpost die sinds de publicatie op 10 augustus 2025 bijna honderd keer werd gedeeld.
Mensen die onder het bericht reageerden, beweren dat EU-voorzitter Von der Leyen "Europa zal vernietigen", terwijl anderen schrijven dat Nederland vanwege de nieuwe wet onmiddellijk uit de EU moet stappen. Dezelfde misleidende bewering verspreidde zich ook in het Duits, Hongaars en Grieks, waarbij socialemediagebruikers de nieuwe wet dictatoriaal noemden.
De bewering dat de nieuwe wet de EU toestaat om journalisten te arresteren onder het mom van het "algemeen belang" is echter misleidend en gebaseerd op een onjuiste interpretatie van de wet op de mediavrijheid, legden verschillende experts uit aan AFP.
Waar gaat de nieuwe wet over?
De Europese Commissie stelde in 2022 de Europese wet inzake mediavrijheid (EMFA) voor om de pluraliteit en onafhankelijkheid van de media te versterken. Volgens experts was het systematische misbruik van mediawetten en staatsfinanciering in landen als Polen en Hongarije een van de belangrijkste redenen voor de nieuwe wet (hier gearchiveerd). Toen de wet in maart 2024 officieel werd aangenomen, probeerde Hongarije het wetsvoorstel alsnog aan te vechten, maar uiteindelijk trad deze op 8 augustus 2025 in werking (hier gearchiveerd).
De volledige wettekst is hier in het Nederlands te lezen (hier gearchiveerd).
Samengevat bepaalt de wettekst dat regeringen zich niet mogen mengen in redactionele beslissingen. Ook de bescherming van bronnen is in de hele EU in de wet verankerd. Er zijn ook beperkingen ingesteld voor het gebruik van Pegasus-spyware en voor arrestaties. Hiervoor is een gerechtelijk bevel vereist (hier gearchiveerd).
Voor media-advocaat Nikolaus Forgó van de Universiteit van Wenen blijkt uit de titel van de Europese wet op de mediavrijheid al dat het gaat om "de rechten" van journalisten. "Het versterken van de onafhankelijkheid van de media" is "de regel en het doel van de hele wet", schreef Forgó op 27 augustus 2025 aan AFP.
In november 2023 verklaarde de internationale organisatie Reporters Without Borders (RSF) ook dat de EU met de EMFA "een historische stap voorwaarts" zette en "het recht van Europese burgers op toegang tot diverse bronnen van betrouwbare informatie" versterkte.
In welke gevallen kan er daadwerkelijk worden gearresteerd?
In tegenstelling tot wat socialemediagebruikers in de misleidende berichten beweerden, verklaarden verschillende juridische experts aan AFP dat de Europese wet inzake mediavrijheid (EMFA), samen met andere wetten, de persvrijheid ondersteunt. De bewering dat journalisten op grond van de EU-wet gevangenisstraf riskeren, is eveneens "misleidend".
Artikel 4, lid (3b), van de verordening heeft betrekking op de voorwaarden voor de aanhouding van redactieleden. Daarin wordt expliciet gesteld dat "journalistieke bronnen en vertrouwelijke communicatie" in de lidstaten "doeltreffend moeten worden beschermd". Bijgevolg mogen lidstaten journalisten niet verplichten informatie over hun bronnen bekend te maken. Redactieleden mogen evenmin worden vastgehouden, bestraft of afgeluisterd.
In het volgende lid 4 worden uitzonderingen op deze regel geregeld "onder de volgende voorwaarden", bijvoorbeeld als de detenties "in individuele gevallen gerechtvaardigd en evenredig zijn om redenen van zwaarwegend algemeen belang" en "vooraf zijn goedgekeurd door een gerechtelijke autoriteit of een onafhankelijk en onpartijdig besluitvormingsorgaan".
"Als deze uitzondering [volgens artikel 4, red.] niet zou bestaan", zei Forgó, "zou het juridisch onmogelijk kunnen worden om bijvoorbeeld redacties te doorzoeken, zelfs als bekend was dat daar terroristische misdrijven werden voorbereid of al waren gepleegd." De expert illustreerde dit met een fictief voorbeeld: "Als Al-Qaeda zich zou barricaderen op een nieuwsredactie, zou het dan mogelijk 'immuun' zijn, en dat kan natuurlijk niet het geval zijn."
De wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Europees mediarecht, Mark David Cole, verklaarde op 28 augustus 2025 in een telefoongesprek met AFP dat de uitzonderingen in artikel 4 "zo eng gedefinieerd" zijn dat journalisten niet zomaar "in de gevangenis kunnen worden gezet".
"De nieuwe EU-wet inzake mediavrijheid staat de willekeurige arrestatie van journalisten niet toe", verduidelijkte advocaat Christian Solmecke ook aan AFP via een woordvoerder in een e-mail op 27 augustus 2025. "In werkelijkheid versterkt de verordening de bescherming van de media en bronnen." Ingrepen zoals arrestaties of surveillance zijn nu "uitdrukkelijk verboden" en "alleen mogelijk in zeer beperkte uitzonderingsgevallen". Solmecke vatte samen dat de arrestatie van journalisten "alleen mogelijk is" als "aan een hele reeks voorwaarden is voldaan en constitutionele controles zijn gewaarborgd". Deze omvatten bijvoorbeeld dat het "bij wet moet zijn voorzien, evenredig moet zijn, gerechtvaardigd moet zijn door een hoger openbaar belang en moet zijn goedgekeurd door een onafhankelijke gerechtelijke instantie".
Vanwege de vereiste goedkeuring door een onafhankelijke gerechtelijke instantie houdt de onderliggende verordening rekening met verschillende nationale wetten in de EU, zoals het Duitse persbureau dpa op 15 augustus 2025 in een factcheck opmerkte. De beweringen op sociale media negeren dit aspect.
Volgens de verordening mogen maatregelen zoals detentie niet in strijd zijn met het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Artikel 11 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie bepaalt dat "eenieder recht heeft op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en informatie en ideeën te ontvangen en te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen." Verder bepaalt het dat "de vrijheid en het pluralisme van de media worden geëerbiedigd."
"Een algemene verwijzing naar een vermeend algemeen belang is niet voldoende," concludeerde juridisch expert Forgó – in tegenstelling tot wat online wordt beweerd.
Volgens experts primeert de beschermende functie van de wet
Volgens deskundigen werden de omstandigheden rond de invoering van de nieuwe wet ook overdreven op sociale media.
Media-advocaat Forgó legde uit dat de Europese wet inzake mediavrijheid niet enkel door Von der Leyen of de Commissie is vastgesteld: “Een verordening als deze is een wet; deze moet worden goedgekeurd door de Raad (d.w.z. de vertegenwoordigers van de EU-regeringen) en het Europees Parlement,” verduidelijkte Forgó.
AFP vroeg Europees rechtsexpert Cole of het kon worden uitgesloten dat lidstaten de EMFA zouden misbruiken om de vrijheid van meningsuiting te beperken. Zijn antwoord was dat dit niet "volledig" kon worden uitgesloten in alle lidstaten, omdat Europa ook "bepaalde ontwikkelingen laat zien die jaren geleden niet noodzakelijkerwijs mogelijk zouden zijn geacht".
Cole benadrukte echter dat de EMFA deze ontwikkelingen "duidelijk" niet aanwakkert of faciliteert.
"De juridische situatie voor journalisten is niet onzekerder geworden, maar aanzienlijk veiliger dan voorheen," beaamde Solmecke.
Heeft u content gezien die u door AFP wilt laten verifiëren?
Neem contact met ons op