EU kan geen verkiezingen annuleren: opmerkingen van ex-commissaris Thierry Breton verkeerd geïnterpreteerd

De openlijke steun van Elon Musk aan de Duitse extreemrechtse partij AfD in de aanloop naar de verkiezingen in februari heeft de kwestie van buitenlandse inmenging en de rol van sociale mediaplatforms in democratische processen aan de orde gesteld. In deze context zijn verklaringen in januari van voormalig EU-commissaris voor de interne markt Thierry Breton over de implementatie van de Europese Digital Service Act (DSA) misleidend geïnterpreteerd door Elon Musk, Russische media en in berichten op sociale media. In een interview voor de Franse zender RMC zei Breton dat de DSA gebruikt moet worden zoals in Roemenië, toen de EU uitleg eiste van TikTok over mogelijke manipulatie ten gunste van een extreemrechtse presidentskandidaat.

"De voormalige EU-commissaris Breton zegt dat men bereid is de verkiezingen in Duitsland te annuleren als de kiezer niet stemt zoals het hoort, net zoals men dat recent in Roemenië heeft gedaan," postte een socialemediagebruiker op X op 10 januari 2025. "Wij hebben het in Roemenië gedaan en zullen het indien nodig ook in Duitsland doen," voegde de gebruiker toe, die het citaat toeschreef aan Thierry Breton. De post ging samen met een fragment van een interview met de voormalige EU-commissaris op de Franse tv-zender RMC. 

Elon Musk, eigenaar van X en openlijk aanhanger van de Duitse extreem-rechtse partij AfD (hier gearchiveerd) deelde op 10 januari 2025 een bericht met hetzelfde citaat en hetzelfde fragment van Breton op de Franse tv.

De video en de onjuiste bewering werden gedeeld in berichten in het Servisch, Kroatisch, Duits, Tsjechisch, Roemeens, Slowaaks, Frans, Spaans, Italiaans en het Grieks. Een AfD-politicus deelde de bewering ook en citeerde Elon Musk. 

De verklaringen van Thierry Breton zijn echter selectief geknipt en uit hun verband gerukt. De voormalige EU-commissaris sprak op RMC over hoe de EU haar Digital Service Act (DSA) kan gebruiken in het geval van inmenging van socialemediaplatforms in verkiezingsprocessen (hier gearchiveerd).

Image

Screenshot van misleidende post op X. Genomen op 30/1/25.

In het interview dat op 9 januari 2025 werd uitgezonden, sprak presentatrice Apolline de Malherbe met Breton over het gevaar voor Europa als Elon Musk zich bemoeit met de verkiezingscampagnes en de politiek van Europese lidstaten beïnvloedt. Breton legde uit dat de EU hier wettelijk op is voorbereid met de DSA. "Ik ben er zeker van dat alle maatregelen zullen worden genomen om ervoor te zorgen dat hij de wet respecteert," zei Breton.

Apolline de Malherbe vroeg hem vervolgens of de EU bang moet zijn voor Musk als eigenaar van X en Starlink en als nieuw prominent lid van de regering van Trump.

"Laten we afwachten wat er gaat gebeuren en laten we ons hoofd koel houden. En laten we onze wetten in Europa handhaven wanneer ze dreigen te worden omzeild. Als we ze niet handhaven, kan dat inderdaad leiden tot inmenging. We hebben het in Roemenië gedaan, we zullen het indien nodig in Duitsland doen," antwoordde Breton. Alleen deze laatste uitspraak was te zien in de misleidende berichten op sociale media.

De vermelding van Duitsland komt na de posts van Musk ten gunste van de AfD, evenals een gesprek tussen Musk en de topkandidaat van de AfD, Alice Weidel, dat al gepland stond ten tijde van Bretons interview.

In Roemenië leidden de beschuldigingen van verborgen politieke campagnes ten gunste van de populistische extreemrechtse kandidaat en van manipulatie van de algoritmen van TikTok ertoe dat het Roemeense Constitutionele Hof de presidentsverkiezingen annuleerde. De EU startte ook een formele procedure tegen TikTok op over verkiezingsrisico's onder de Digital Services Act (hier en hier gearchiveerd).

De DSA is een verordening van de Europese Unie die tot doel heeft de rechten van gebruikers van digitale diensten, zoals de grote platforms Facebook of X, maar ook zoekmachines, te beschermen. Dit betekent onder andere dat dienstverleners zoals sociale media de vrijheid van meningsuiting moeten garanderen en moeten optreden tegen haatzaaien en manipulatie, legt de Europese Commissie online uit. De EU-lidstaten zijn verantwoordelijk voor de implementatie van de DSA. Breton was EU-commissaris voor de interne markt van 2019 tot 2024 en speelde een belangrijke rol bij de onderhandelingen over deze verordening.

Roemeense Constitutionele Hof verklaarde de presidentsverkiezingen ongeldig, niet de EU

De extreemrechtse kandidaat Calin Georgescu won verrassend de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen eind november 2024 (hier gearchiveerd). Het Grondwettelijk Hof verklaarde de stemming in december echter ongeldig door te stellen dat het verkiezingsproces onregelmatig was en dat kiezers waren gemanipuleerd door op illegale wijze een presidentskandidaat te bevoordelen via sociale media. Documenten van de inlichtingendienst die door het kabinet van de president waren vrijgegeven maakten melding van "agressieve Russische hybride acties", waaronder cyberaanvallen (hier gearchiveerd).

De documenten beschrijven ook de massale promotie van Georgescu op sociale media in de aanloop naar de stemming (hier gearchiveerd). Het blijft onduidelijk wie verborgen politieke campagnes heeft georganiseerd of gebruik heeft gemaakt van socialemediaplatforms. Onderzoek door lokale media wijst in de richting van de liberaal-conservatieve Roemeense partij PNL.

De eerste ronde zal opnieuw plaatsvinden op 4 mei 2025.

Volgens experts van het Duitse Science Media Center is de beslissing van de Roemeense rechtbank vooral gebaseerd op de Roemeense grondwet die vrije, regelmatige en eerlijke verkiezingen garandeert. Dit betekent "het voorkomen van elke ongerechtvaardigde inmenging in het verkiezingsproces", zei professor in de rechten Matthias Kettemann van de Universiteit van Innsbruck in een verklaring over de beslissing (hier gearchiveerd).

Volgens de veiligheidsrapporten die aan het Grondwettelijk Hof werden voorgelegd, werd het vrij stemmen gecompromitteerd tijdens de presidentscampagne. Desondanks komen deze verkiezingsprincipes "overeen met het kerndoel van de wet op de digitale diensten", legde Kettemann uit. "Als gevolg van de desinformatiecampagne die het Roemeense Constitutionele Hof heeft vastgesteld, in het bijzonder met betrekking tot nepaccounts die in een gecoördineerde campagne werden gebruikt en niet-gedeclareerde betaalde politieke reclame op Tiktok, is een schending van de DSA waarschijnlijk.

De EU-Commissie "heeft een formele procedure ingeleid tegen TikTok wegens een vermoedelijke schending van de Digital Services Act (DSA) in verband met de verplichting van TikTok om systeemrisico's in verband met de integriteit van verkiezingen naar behoren te beoordelen en te beperken, met name in de context van de recente Roemeense presidentsverkiezingen op 24 november", aldus een persbericht. Maar nergens wordt de verkiezingsuitslag genoemd, noch de annulering ervan.

Bretons antwoord op Musk: de EU kan verkiezingen niet annuleren

Thierry Breton zelf reageerde op de post van Elon Musk en verwierp de misleidende bewering. "De EU heeft geen mechanismen om een verkiezing waar dan ook in de EU te verbieden," schreef hij op 11 januari 2025. Zijn uitspraken die in de misleidende publicaties worden aangehaald, hadden betrekking op "de toepassing van de DSA en de matigingsverplichtingen daarvan." 

In antwoord op een vraag van AFP bevestigde Breton op 24 januari 2025 telefonisch dat de bewering 'nepnieuws' was. "De EU heeft absoluut geen mechanisme van deze aard". Breton en Musk hebben al een publiek geschil gehad over de DSA.

Een zoekopdracht naar de trefwoorden "verkiezing" en "nietig verklaren" in het Verdrag betreffende de Europese Unie (hier gearchiveerd) en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie leverde geen resultaten op die de misleidende bewering zouden ondersteunen.

Matthias Ruffert, professor publiek recht en Europees recht aan de Humboldt Universiteit van Berlijn, vertelde in een e-mail aan AFP op 27 januari 2025 dat de EU niet bevoegd is om nationale verkiezingen in haar lidstaten ongeldig te verklaren.

Een woordvoerster van de vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Duitsland bevestigde dit ook aan AFP in een e-mail op 24 januari 2025.

Nietigverklaring van de Duitse verkiezingen kan niet zonder de Bondsdag

In theorie kan de verkiezing van de Duitse Bondsdag worden aangevochten en dus worden overgedaan. "Volgens de basiswet (artikel 41) beslist de Duitse Bondsdag over de geldigheid van federale verkiezingen," legde een woordvoerster van de federale verkiezingsfunctionaris verantwoordelijk voor de verkiezingen op 19 januari 2025 uit aan AFP. Dan is er nog de "mogelijkheid om een verkiezingsklacht in te dienen bij het Federale Constitutionele Hof". De Europese Unie speelt geen rol in dit proces. 

De federale regering ontkende de misleidende bewering ook in een post op Instagram.

Net als in Roemenië zorgt artikel 38 van de Duitse basiswet ervoor dat de Bondsdagverkiezingen "algemeen, direct, vrij, gelijk en geheim" plaatsvinden.

Als de wet wordt overtreden of als er ernstige onregelmatigheden plaatsvinden, kan een Bondsdagverkiezing worden aangevochten, legt Matthias Kettemann uit in zijn analyse voor het Science Media Center Duitsland. "Van ernstige onregelmatigheden en wetsovertredingen is echter alleen sprake als ze de verkiezingsuitslag kunnen veranderen of de integriteit van het hele verkiezingsproces in twijfel trekken," zei hij.

AFP heeft in het Duits al een soortgelijke bewering over een vermeende verkiezingsannulering door bondspresident Frank-Walter Steinmeier ontkracht.