Resultaten studie over Zweedse vluchtelingen werden uit de context gehaald

"Zweden: 4 van de 5 vluchtelingen gaat op vakantie naar geboorteland. En in Nederland is het niet anders!" deelde een X-gebruiker op 30 november 2024 samen met een blogpost van de site Nieuwrechts.nl met dezelfde titel. In het artikel wordt verwezen naar een onderzoek dat in 2022 werd uitgevoerd en waaruit zou blijken dat 79 procent van de vluchtelingen die naar Zweden zijn gekomen, op vakantie gaat in hun thuisland.

Soortgelijke beweringen werden eind november en begin december 2024 gedeeld op verschillende socialemediaplatforms. 

Op 31 januari versterkte Elon Musk dezelfde beweringen opnieuw in een post op X. In zijn post deelde hij een andere post met de kop: "Zweden: 79 procent van de 'vluchtelingen' is op vakantie geweest in het land waar ze vandaan 'gevlucht' zijn".

Naar aanleiding van Musks posts, doken er diezelfde dag opnieuw berichten op in het Nederlands.

Musks bericht ging viraal en werd meer dan 80.000 keer gedeeld op X. Het bericht verspreidde zich ook in het Zweeds op Facebook en X.

Image

Screenshots van misleidende berichten. Genomen op 12/2/25.

Het bericht kwam een paar dagen nadat Musk via een videoverbinding verscheen op een campagnebijeenkomst van de Duitse extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD). De miljardair wekte bezorgdheid bij sommige leiders die hem ervan beschuldigden zich te mengen in de Europese politiek met opmerkingen op X over politici in landen als Duitsland en Groot-Brittannië. 

De kop van de screenshot in Musks post en de recente posts in het Nederlands komt uit een artikel uit 2022 in de conservatieve Amerikaanse krant Breitbart. De tekst eronder, die verwijst naar bomaanslagen in het land, heeft niets te maken met het artikel en toont eigenlijk een screenshot van het onderzoeksportaal van Lund University. Volgens het portaal werd een van de onderzoekers van de universiteit geciteerd in een Servisch artikel met de kop over bomaanslagen.

Het Breitbart-artikel verwijst naar een onderzoek dat in 2022 werd uitgevoerd door het Zweedse opiniepeilingsbedrijf Novus voor een van hun klanten, de Zweedse libertair-conservatieve nieuwsoutlet Bulletin.

In de blogpost die naast de oudere berichten in het Nederlands werd gedeeld, wordt direct verwezen naar het artikel dat in 2022 door Bulletin werd gepubliceerd waarin het onderzoek wordt beschreven.

Het onderzoek werd sindsdien vaak uit de context gehaald en werd zelfs genoemd in een schriftelijke vraag van een politicus van de Zweedse extreemrechtse partij Sverigedemokraterna aan de Zweedse regering ten tijde van de publicatie.

Dit heeft het opiniepeilingsbedrijf Novus ertoe gebracht om het resultaat te verduidelijken, onder andere in een verklaring op hun site in december 2024 en in de BBC-podcast More or Less in januari 2025 (hier en hier gearchiveerd), aangezien de studie "hernieuwde media-aandacht" heeft gekregen. Het roddelblad Expressen vermeldde de studie bijvoorbeeld in een artikel op 5 december 2024 over de Zweedse regering die het migratieagentschap de opdracht gaf om het reizen van vluchtelingen te onderzoeken. Zoals de CEO van het bedrijf aan AFP vertelde, is het cijfer van 79% weliswaar correct, maar keek de studie niet naar huidige asielzoekers. De meerderheid van de respondenten die als vluchteling naar Zweden waren gekomen, kwam al decennia geleden aan.

De meerderheid van de respondenten, ontvluchtte hun land decennia geleden

Zoals wordt uitgelegd in de verklaring van Novus, keek de studie naar mensen die in het buitenland waren geboren en bevatte vragen over bijvoorbeeld hun mening over Zweden en politieke onderwerpen, evenals een vraag of ze hun thuisland hadden bezocht na naar Zweden te zijn verhuisd. Zoals vermeld in de BBC-podcast waren er ongeveer 1.000 respondenten.

De resultaten toonden aan dat 86% van alle respondenten zijn thuisland had bezocht. Onder degenen die als vluchtelingen naar Zweden waren gekomen, was het cijfer 79%. Hetzelfde cijfer dat ook in de beweringen op sociale media werd vermeld.

"In principe klopt de studie," vertelde Torbjörn Sjöström, CEO van Novus, op 6 februari 2025 aan AFP. Hij zei dat de studie een correct beeld geeft van degenen die als vluchtelingen kwamen en nu verblijfsvergunningen hebben, en hoeveel van hen op vakantie gaan naar het land dat ze ooit ontvlucht zijn.

Het probleem is dat de studie wordt geïnterpreteerd als verwijzend naar mensen die bezig zijn met het aanvragen van asiel, zei Sjöström. Maar "het punt van de studie was niet om degenen te bestuderen die nu asiel aanvragen en wachten op een beslissing of ze in Zweden kunnen blijven".

De respondenten werden willekeurig geselecteerd uit mensen die zijn geregistreerd in het bevolkingsregister, legde Sjöström verder uit op 11 februari. Asielzoekers kunnen zich pas registreren nadat ze asiel hebben gekregen en een verblijfsvergunning hebben ontvangen, zoals wordt uitgelegd door de Migratie Agentschap hier en hier.

In feite was de meerderheid van de respondenten al tientallen jaren in Zweden.

De studie vroeg de respondenten wanneer ze naar Zweden waren gekomen en om welke reden, zoals bijvoorbeeld voor werk, omdat ze oorlog ontvluchtten of om politieke redenen.

Sjöström zei dat de meerderheid van degenen die als vluchtelingen kwamen, in de periode tussen 1980-1999 kwam.

Hjalmar Strid, die de enquête bij Novus uitvoerde, vertelde in BBC's More or Less dat 183 van de ongeveer 1.000 respondenten in de studie mensen waren die als vluchtelingen naar Zweden zijn gekomen. Slechts 4% van hen was na 2010 in Zweden aangekomen, volgens Novus.

"Dat iemand op vakantie terugkeert naar het land waar hij 30 of 40 jaar geleden voor is gevlucht toen het conflict al lang voorbij was, is misschien niet zo vreemd eigenlijk", zei Sjöström.

De studie bevroeg de respondenten niet uit welke landen ze kwamen, maar Sjöström legde uit dat de meeste vluchtelingen waarschijnlijk uit "de Balkan en Bosnië en Herzegovina, Joegoslavië, Roemenië" kwamen aangezien de meerderheid arriveerde in de periode 1980-1999. Chileense vluchtelingen arriveerden in de jaren 70 in Zweden, en ook Iraanse vluchtelingen kwamen in de periode 1980-1999 na de Iraanse revolutie in 1979, voegde hij eraan toe.

In de jaren 2010 zagen we de komst van vluchtelingen uit Somalië, zei Sjöström.

Image

Albanese vluchtelingen warmden zich in een plastic tent in het bos nabij het dorp Komorane in Kosovo, 26 oktober 1998. (AFP / JOEL ROBINE)

Vluchtelingen die terugkeren naar hun land van herkomst kunnen hun vluchtelingenstatus verliezen

Bovendien zouden personen met een vluchtelingenstatus het risico lopen die status te verliezen als ze terug naar hun thuisland zouden reizen. Dit kan al dan niet hun recht om in Zweden te wonen beïnvloeden, afhankelijk van het geval.

Een woordvoerder van het Zweedse Migratieagentschap legde op 7 februari aan AFP uit dat mensen die in Zweden een verblijfsvergunning hebben gekregen op basis van asielbehoefte ook een statusverklaring zullen ontvangen, hetzij als vluchteling of als persoon die behoefte heeft aan aanvullende bescherming.

"Een statusverklaring van een persoon kan worden ingetrokken als de persoon niet langer bescherming nodig heeft of als de persoon van plan is gebruik te maken van of gebruik heeft gemaakt van de bescherming van hun thuisland," zei de woordvoerder. "Een mogelijke reden voor zo'n intrekking kan zijn dat de persoon is teruggekeerd naar hun thuisland."

Ze merkten echter op dat dit niet automatisch de verblijfsvergunning van de persoon beïnvloedt, maar bijvoorbeeld wel de kansen op verlenging van de vergunning.

Personen die worden erkend als vluchteling in Zweden, krijgen een verblijfsvergunning van drie jaar. Als ze nog steeds bescherming nodig hebben wanneer de vergunning afloopt, kunnen ze een verlenging aanvragen of een permanente verblijfsvergunning in het geval dat ze in staat zijn zichzelf te onderhouden, volgens de website van het Zweedse Migratiebureau (hier gearchiveerd).

Volgens de woordvoerder moet de statusverklaring worden ingetrokken wanneer een land zulke ingrijpende en blijvende veranderingen heeft ondergaan dat een persoon niet langer als beschermingbehoevend wordt beschouwd. Maar dit betekent niet automatisch dat de persoon zijn verblijfsvergunning zal verliezen: "In veel gevallen zijn mensen die al vele jaren in Zweden zijn, nu ook Zweedse staatsburgers", aldus het agentschap.

Sjöström voegde eraan toe dat vanwege de regels "het niet logisch zou zijn om diegenen die momenteel asiel zoeken te bestuderen en vragen of ze het land zouden verlaten voor vakanties".

Bovendien zijn recente asielzoekers een groep die extreem moeilijk te bereiken is voor dit soort onderzoeken, legt Strid uit in het interview met de BBC.