Nee, melk van koeien die methaanremmers krijgen, veroorzaakt geen onvruchtbaarheid

"Knap dat Campina CO2 uitstoot kan beperken door gebruik van methaanremmer Bovaer. Jammer dat Bovaer mannen onvruchtbaar maakt" schreef een socialemediagebruiker op X op 30 november 2024. Tientallen andere socialemedia-accounts op X en Facebook deelden dezelfde beweringen en uitten hun bezorgdheid over mogelijke schade voor de gezondheid die de melk zou kunnen meebrengen. Er wordt ook opgeroepen tot een boycot van melk van koeien die met Bovaer worden gevoederd. 

Berichten met soortgelijke beweringen gingen viraal in verschillende andere talen, zoals het Slovaaks en Fins, en in andere Europese landen waar Bovaer werd geïntroduceerd, zoals het Verenigd Koninkrijk. Daar verklaarden bezorgde tegenstanders dat ze melk van bedrijven die Bovaer gebruiken, weg zouden gieten. De Nederlandse beweringen lijken opnieuw te zijn opgedoken nadat een blogsite op 3 december 2024 een artikel publiceerde waarin werd verwezen naar de onrust in het Verenigd Koninkrijk. Er wordt ook een soortgelijk proefproject beschreven dat in maart 2023 in Nederland werd geïntroduceerd door de producent van Bovaer DSM, zuivelconglomeraat Friesland-Campina en landbouwbedrijf Agrifirm.  

Experts vertelden echter aan AFP dat de methaanremmer Bovaer geen gevaar vormt voor boeren, dieren of consumenten. Het product wordt verkocht in een verdunde versie en wordt volledig verteerd door de koeien, waardoor het niet detecteerbaar is in de melk. Volgens deskundigen zijn de beweringen het gevolg van verkeerde interpretaties van de veiligheidsinstructies voor het omgaan met het pure product.

Image

Screenshot van misleidende berichten op X. Genomen op 5/12/24.

Volgens voedsel- en veiligheidsautoriteiten is Bovaer veilig

Verschillende berichten online verwijzen naar een veiligheidslabel op de website van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en een risicobeoordeling van de Japanse Food and Safety Commission (FSCJ) als bewijs dat het voeradditief Bovaer niet veilig is en onvruchtbaarheid veroorzaakt. In de berichten worden screenshots gedeeld waarop delen van de tekst staan gemarkeerd. Deze wijzen op een verminderde vruchtbaarheid bij laboratoriumratten en een waarschuwingslabel over het mogelijke risico van 3-nitrooxypropanol (3NOP), het actieve ingrediënt in de methaanremmer Bovaer.

Op het veiligheidslabel dat door de FDA werd gepubliceerd wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe het product moet worden behandeld door gebruikers. Er staat dat het product "niet onverdund gevoerd" mag worden en niet voor direct menselijk gebruik is. "Voorzichtigheid is geboden bij het hanteren van dit product. 3-nitrooxypropanol kan de mannelijke vruchtbaarheid en voortplantingsorganen beschadigen, is mogelijk schadelijk bij inademing en irriteert de huid en ogen" luidt de veiligheidswaarschuwing.

Maar Jan Dijkstra, onafhankelijk onderzoeker betrokken bij studies over Bovaer en universitair hoofddocent diervoeding aan Wageningen University & Research, legde op 5 december 2024 aan AFP uit dat dit eigenlijk vrij standaard waarschuwingen zijn over het omgaan met een puur product, in dit geval 3NOP. Zijn onderzoek naar 3NOP werd gepubliceerd in verschillende peer-reviewed tijdschriften. 

Volgens Dijkstra is het eindproduct zo verdund dat er geen risico is: "Dat [een waarschuwingslabel] kan je niet vertalen naar de boer of consument."

"Hetzelfde staat op labels van bijvoorbeeld bepaalde vitamines of etherische oliën - heel vaak moeten werknemers in fabrieken die in aanraking komen met pure producten beschermende maatregelen nemen. Op een [veiligheids]label staan dan angstaanjagende dingen zoals 'bijtend voor de ogen, irriterend voor de huid, mogelijk schadelijk bij inademing'," voegde hij eraan toe.

Image

Screenshots van berichten op X met documenten van de FSCJ en FDA. Genomen op 5/12/24.

In de Japanse risicobeoordeling wordt beschreven hoe de gegevens van experimenten met proefdieren worden gebruikt om de schadelijke effecten van 3NOP te bestuderen en te bepalen welk niveau van inname schadelijk zou zijn voor mensen. 

Dijkstra legde uit dat in studies met proefdieren inderdaad is aangetoond dat 3NOP bij hoge blootstelling negatieve effecten heeft op de vruchtbaarheid. Het No Observed Adverse Effect Level (NOAEL) van 3NOP, oftewel de grootste concentratie of hoeveelheid van een stof waarbij geen waarneembare schadelijke effecten optreden in een blootgestelde populatie, is 100 mg 3NOP/kg lichaamsgewicht per dag.

"Stel dat 3NOP in melk op de detectielimiet zou liggen (het ligt er in feite onder) van ongeveer 20 microgram/kg melk, dan zou een persoon van 70 kg meer dan 7 g 3NOP moeten binnenkrijgen - dat is een consumptie van 350 ton melk per dag," aldus Dijkstra.

Nico Peiren, senior onderzoeker bij het Vlaams Instituut voor Landbouw en Visserij (ILVO), benadrukte dat Bovaer in 2021 werd goedgekeurd en veilig bevonden door de Europese Autoriteit voor Voedsel- en Veiligheid (EFSA). "De goedkeuring werd voorafgegaan door vele wetenschappelijke studies wereldwijd, waarvan er ongeveer 85 zijn gepubliceerd in wetenschappelijke peerreviewde tijdschriften," vertelde hij aan AFP in een e-mail op 4 december 2024.

EFSA is de Europese tegenhanger van de FDA en FSCJ. Het EU-agentschap dient als een "onpartijdige bron van wetenschappelijk advies voor risicomanagers" en helpt "te communiceren over risico's in de voedselketen". 

Na een evaluatie van Bovaer in 2021 concludeerden EFSA's experts dat het gebruik van het voeradditief voor melkvee "onder de voorgestelde gebruiksvoorwaarden, veilig is voor consumenten" vertelde een woordvoerder van het agentschap AFP in een e-mail op 4 december 2024.

Geen sporen in melk

Veel van de beweringen online focussen op het vermeende risico dat sporen van het product mogelijk kunnen worden aangetroffen in melk van koeien die met Bovaer gevoerd zijn.

Volgens een woordvoerder van de EFSA "hebben studies echter aangetoond dat de werkzame stof van Bovaer 10, 3-nitrooxypropanol (3NOP), niet aanwezig is in melk en vlees van dieren die het voeradditief kregen." Dit betekent dat de consument niet wordt blootgesteld aan het product zelf.

Deskundigen vertelden aan AFP dat dit komt omdat 3NOP snel wordt afgebroken in de pens, de eerste maag van de koe, of in het lichaam van de koe. Peiren legde uit dat "het additief na toediening ongeveer drie uur actief is en dan weer wordt afgebroken tot nitraat en alcohol. Dit is ook de reden waarom het niet wordt aangetroffen in melk." Voordat het wordt afgebroken in individuele componenten, blokkeert 3NOP de enzymen die verantwoordelijk zijn voor de methaanproductie in de maag van de koe, waardoor de methaanuitstoot van het dier met ongeveer 25 procent afneemt, aldus Dijkstra. 

Volgens EFSA "is NOPA (3-nitrooxypropionzuur) het belangrijkste afbraakproduct van 3-NOP en werd het in een zeer lage concentratie aangetroffen in melk". In het onderzoek van EFSA concludeerden experts echter dat NOPA, het nitraat waartoe 3NOP wordt gereduceerd, geen veiligheidsrisico vormt voor consumenten. De reden hiervoor is dat er geen 'genotoxisch potentieel' is wat betekent dat het DNA niet wordt beschadigd, en dat de blootstelling veel lager is dan de blootstellingslimiet.

De methaanremmer is ook veilig voor koeien, voegde Dijkstra toe. "Zodra je stopt met het geven van Bovaer aan een koe, neemt de methaanproductie in de pens weer toe. Binnen 24 uur is de koe weer terug op het 'oude' niveau," zei hij.

Methaan is een belangrijk broeikasgas

Methaan (CH4) is na kooldioxide (CO2) het belangrijkste broeikasgas. Hoewel methaan in de atmosfeer sneller wordt afgebroken dan CO2, is het ongeveer 80 tot 100 keer sterker. Volgens het KNMI kan een afname van methaan al in korte tijd een grote bijdrage leveren aan het afremmen van de opwarming van de aarde, omdat de opwarming door methaan snel tot stilstand komt als het niet meer wordt uitgestoten. Methaan komt vrij bij de productie van fossiele brandstoffen zoals olie en gas, maar het wordt ook uitgestoten door koeien, die methaan creëren in hun pens of maag tijdens de spijsvertering. 

Wanneer herkauwers, zoals geiten, schapen en runderen hun voedsel verteren, wordt het in hun systeem verwerkt door middel van fermentatie. Dit proces breekt het voedsel na verloop van tijd af en produceert methaan dat de dieren uitscheiden via winden of oprispingen. Herkauwers zijn verantwoordelijk voor ongeveer 75 procent van alle methaan uit de totale veeteeltproductie. Twee-derde van de methaanuitstoot in Nederland is afkomstig van de veehouderij.

Terwijl vegetarische opties steeds populairder worden, kijken sommige bedrijven naar het aanpassen van veevoer om methaan een halt toe te roepen door het bijvoorbeeld (gedeeltelijk) te vervangen door een soort rood zeewier of methaanremmende additieven zoals Bovaer toe te voegen aan het voer. 

In 2021 hebben zowel Nederland en België de Global Methane Pledge ondertekend, waarin ze beloven de methaanuitstoot met 30 procent te verminderen ten opzichte van 2020 tegen 2030.

Lees hier meer klimaatgerelateerde factchecks van AFP.