Nee, deze NASA-beelden tonen niet aan dat een Groenlandse gletsjer groeide

In verschillende posts die de ronde doen op Facebook en X beweren gebruikers dat "grootste gletsjer op Groenland met meer dan 10km is gegroeid sinds 2012". Dezelfde claims werden ook gemaakt in het Engels, Frans en Spaans.

Hierbij worden echte satellietbeelden van het Amerikaans ruimtevaartagentschap NASA van de Groenlandse Petermanngletsjer gebruikt om dit te staven (hier gearchiveerd). De Petermanngletsjer, vernoemd naar de Duitse cartograaf August Heinrich Petermann, ligt in het noordwesten van Groenland en wordt beschouwd als een van de grootste in de regio. 

Image

Screenshot van een misleidende post. Genomen op 20 augustus 2024.

De bewering klopt echter niet. Hoewel de beelden juist zijn, tonen ze volgens experten geen totale groei aan van de gletsjer. Ze tonen enkel een tijdelijke groei aan van het ijs aan de oppervlakte van de gletsjer, wat niet representatief is voor de totale massa van de gletsjer.

Oppervlaktegroei

AFP sprak met enkele glaciologen die dit bevestigden.

De satellietbeelden tonen een laag ijs van een paar kilometer dik op de "tong" van de gletsjer, die de afgelopen tien jaar iets is opgeschoven. Het uitsteeksel drijft op zee en groeit voortdurend aan en breekt dan weer los van de gletsjer. Dit is een natuurlijke cyclus die geen nettogroei van de totale massa van de gletsjer weergeeft, zeggen de experts.

Eric Rignot (hier gearchiveerd), professor aan de Amerikaanse Universiteit van Californië in Irvine, vertelde aan AFP op 19 augustus 2024 dat "waar het echt om gaat, is de basislijn van de gletsjer, daar waar het ijs in contact komt met de oceaan, 30 km hoger... Het ijs boven deze lijn draagt bij aan de stijging van de zeespiegel en is sinds 2014 zeven km teruggetrokken". Deze aardingslijn ("grounding line" in het engels) is het punt waarop gletsjers en ijsplaten beginnen te drijven.

"Een gletsjer heeft ook een zeer groot deel dat we dus niet zien hier, onder de oppervlakte, het deel dat in contact is met de oceaan," vertelde ook Harry Zekollari, glacioloog verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en ETH Zurich (hier gearchiveerd), aan AFP op 19 augustus 2024. "Het is misleidend om alleen naar het oppervlak van de gletsjer te kijken, zoals hier werd gedaan."

Onderzoeker Chad Greene (hier gearchiveerd) maakt deel uit van het NASA Jet Propulsion Laboratory en publiceerde begin dit jaar een onderzoek over de staat van de Groenlandse gletsjers, waaronder ook de gletsjer (hier gearchiveerd).

"Eigenlijk heeft elke gletsjer in Groenland massa verloren sinds de jaren 1980. Petermann is zeker een van de grotere verliezers van de afgelopen decennia en het zou niet de echte stand van zaken weergeven als je je alleen zou richten op 2012 tot nu", vertelde Greene op 20 augustus 2024 aan AFP.

De sociale mediaberichten gebruiken augustus 2012 als uitgangspunt voor de schijnbare uitbreiding van de Petermanngletsjer. Dat was echter slechts een paar weken nadat een grote ijsberg - zo groot als de stad Parijs - van de gletsjer afbrak.  Op satellietbeelden van NASA is te zien hoe de gletsjer in de zomer van 2012 ongeveer 135 vierkante kilometer verloor. Slechts twee jaar eerder, in 2010, had de gletsjer al ongeveer 241 vierkante kilometer verloren, het grootste verlies sinds het begin van de metingen. Volgens NASA duurde het smeltseizoen zowel in 2010 als in 2012 langer dan gemiddeld en was het intenser dan normaal (hier en hier gearchiveerd).

Sindsdien heeft de ijsmassa zich gedeeltelijk hersteld, vertelde glacioloog Rignot. Het gaat om een natuurlijk fenomeen "dat verband houdt met de frequentie van ijsbergvorming, die onregelmatig is," zei hij. Het leidt echter niet tot een groei van de gletsjer. "Petermann produceert ijsbergen [...] die enorm zijn (10 km x 20 km), maar met een lage frequentie van [ongeveer] elke 10-20 jaar," zei de expert. 

"De omvang van de Petermanngletsjer schommelt rond hetzelfde getal vanaf het begin van de metingen tot ongeveer 2010, toen we de eerste afkalving zagen," aldus Greene. Wanneer een gletsjer "afkalft", betekent dit dat er (grote) brokken ijs van de gletsjer afbreken en in het water vallen. "Van 2012 tot nu is de Petermann- gletsjer aan het groeien, in een poging om weer in evenwicht te komen," zei Greene.

Image

Ontwikkeling van de oppervlakte van de Petermanngletsjer 1985-2022 (in km²). Bron: NASA. Grafiek gemaakt door AFP/Liesa Pauwels

Steff Lhermitte (hier gearchiveerd), hoofddocent aan de Katholieke Universiteit Leuven en onderzoeker gespecialiseerd in teledetectie in de cryosfeer, vertelde AFP op 19 augustus 2024 dat "het klopt dat de ijstong sinds augustus 2012 is gegroeid, maar hij is nog steeds kleiner dan in 2010."

Massaverlies van Groenlandse gletsjers

Volgens experts krimpt de totale ijsmassa van de Peterman gletsjer inderdaad. Het oppervlaktegebied is echter niet de enige maatstaf om de groei of krimp van een gletsjer te bepalen. Het is belangrijk om ook te kijken naar de massa onder het oppervlak, onzichtbaar voor het blote oog, die in contact komt met het oceaanwater. En de stijgende zeetemperatuur als gevolg van de opwarming van de aarde. 

"Vaak bevinden die gletsjers zich in relatief diepe fjorden, en als het warm water daar binnenkomt, zal de gletsjer niet enkel aan de bovenkant massa verliezen, maar ook steeds meer langs de onderkant, doordat er warm water het systeem binnendringt," vertelde glacioloog Zekollari.

"Op satellietbeelden van tussen 1976 en 2010, zien we bijvoorbeeld dat de Petermanngletsjer bijna dertig kilometer is teruggetrokken," voegde hij toe. "Er is sprake tussen 2016 en 2022, van een viertal kilometer dat die naar achteren zou zijn gegaan."

Een dunner wordende gletsjer zal op zijn beurt ook fragieler zijn en sneller smelten "naarmate gletsjers dunner worden, versnellen ze en stromen ze sneller uit in de oceaan," vertelde NASA-specialist Chad Greene.

Image

Cumulatieve massaverandering in Groenland. Bron: NASA. (NASA / Liesa PAUWELS)

"Als je alle massaveranderingen van de afgelopen decennia bij elkaar optelt, verliezen alle gletsjers van Groenland. Er is in totaal 1000 gigaton verloren gegaan door het afkalven van de gletsjers en dat komt bovenop de 5000 gigaton die in dezelfde periode verloren is gegaan door het dunner worden van het ijs en het sneller smelten van de gletsjers," aldus glacioloog Chad Greene.

Bovendien vertoont de gletsjer volgens de resultaten van verschillende recente wetenschappelijke studies, waaronder een studie van het Franse nationale centrum voor wetenschappelijk onderzoek (CNRS), "dramatische tekenen van verzwakking". 

In 2017 zag Stef Lhermitte op satellietbeelden een kilometers lange scheur in de Petermanngletsjer (hier gearchiveerd).

In een onderzoek dat in augustus 2022 werd gepubliceerd (hier gearchiveerd) en waaraan Eric Rignot meewerkte, schreven verschillende onderzoekers van over de hele wereld dat satellietbeelden een "snelle terugtrekking" van de Petermanngletsjer hadden aangetoond.

"De Petermanngletsjer werd als stabiel beschouwd omdat hij tot dan toe heel weinig had gereageerd op de opwarming van de oceaan en de atmosfeer, die de andere Groenlandse gletsjers grotendeels al had aangetast," verklaarde het Franse onderzoeksinstituut CNRS in een artikel bij de publicatie van deze studie (hier gearchiveerd).

"Tussen 2014 en 2015 begon de gletsjer aanzienlijk snelle te stromen en openden zich twee grote scheuren die de ijsplaat op drie verschillende plekken verdeelde," aldus het artikel.

Het CNRS schreef "spectaculaire terugtrekking" toe als gevolg van "een langdurige verzwakking van het Petermannplatform, deels te wijten aan de opwarming van het oceaanwater".

"Dit alles toont aan dat de gletsjer zich geenszins in een stabiele, gezonde toestand bevindt en dat hij, zoals bijna alle gletsjers in de regio, verzwakt is als gevolg van het snellere smelten van het oppervlak en de basis," aldus Stef Lhermitte.

Stijgende zeespiegel

"In totaal spreken we, afhankelijk van het jaar, van een 300 gigaton ijs die we kwijtraken elk jaar op de ijskap," vertelde Harry Zekollari.

Volgens NASA stijgt de zeespiegel momenteel met ongeveer 3.4 millimeter per jaar (hier gearchiveerd).

"We kunnen stellen dat zo’n 20-25 procent ongeveer daarvan komt van de Groenlandse ijskap," aldus Zekollari. De Groenlandse ijskap is ongeveer 1,7 miljoen vierkante kilometer groot en bedekt ongeveer 80 procent van de landmassa van Groenland. De Petermanngletsjer is daar maar een klein onderdeel van (hier gearchiveerd).

Volgens Zekollari kunnen de gevolgen van een stijgende zeespiegel door het smelten van de ijskap nu al worden waargenomen in de kustgebieden die hierdoor sneller eroderen. In Nederland bijvoorbeeld voorspelt het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) dat de stijgende zeespiegel duinen, dijken en stormvloedkeringen zwaarder zal belasten (hier gearchiveerd).

Hoe wetenschappers de groei van gletsjers berekenen

Er zijn een aantal methoden die glaciologen gebruiken om de groei of krimp van de totale ijsmassa van gletsjers te berekenen.

Een daarvan is het gebruik van visuele data, zoals satellietbeelden van openlijk toegankelijke bronnen zoals die van NASA of van het Copernicus-programma van de EU, zoals in kwestie bij de berichten op sociale media (hier gearchiveerd). 

Maar omdat deze gegevens niet altijd een volledig beeld geven, worden ook andere technieken gebruikt.

Hoogtemeting/altimetrie: Hierbij wordt radar gebruikt om de hoogte en dikte van een gletsjer te berekenen. Radarhoogtemeters worden boven de gletsjer gevlogen en gebruiken een elektromagnetische golf die door het ijs gaat en weerkaatst op de grond aan de voet van de gletsjer. Dit maakt het mogelijk om af te leiden hoe dik het ijs op een bepaald punt is. 

Gravimetrie: Hierbij meten twee satellieten die in een baan om de aarde draaien de zwaartekracht van een grote massa, zoals een bergketen of een ijskap. Dit kan worden gebruikt om eventueel massaverlies te berekenen. 

"Door verschillende metingen te combineren, krijg je een goed algemeen zicht op wat er gebeurt," zegt Harry Zekollari. "En die trend is jammer genoeg heel negatief voor Groenland."

AFP fact-checkte eerder al andere beweringen over ijsbergen en klimaatverandering. Lees ze hier en hier. AFP's factchecks over klimaatverandering en milieu in het algemeen vind je hier en hier.