Experts benadrukken dat er geen wetenschappelijk bewijs is dat thermografie effectief is voor screening op borstkanker

Verschillende posts met hierin exact dezelfde tekst werden vanaf 28 oktober door verschillende Facebook-gebruikers gedeeld, bijvoorbeeld hier en hier, en meer dan 7.000 keer gedeeld. “Thermografie is een onderzoek voor borstkanker waar je borsten niet onder een plaat hoeven,” begint de post. Vervolgens staat er dat de methode “nog eerder borstkanker [kan] ontdekken dan met een mammografie” en dat “met mammografie iets in je borsten beschadigd worden waardoor je juist borstkanker kan krijgen”.

Image

Screenshot van één van de Facebook-posts, gemaakt op 4 november 2020

De beweringen gingen al eerder rond op Facebook. Deze post uit 2015 werd meer dan 35.000 keer gedeeld. En NUcheckt verifieerde de claims al in oktober 2018. 

In Nederland worden vrouwen tussen de 50 en 75 jaar elke twee jaar uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek borstkanker, waar een mammografie wordt gemaakt. Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) krijgt ongeveer één op de zeven vrouwen in haar leven borstkanker. 

Een mammografie is een röntgenfoto van de borst. Volgens het RIVM kan zo’n foto niet alle afwijkingen ontdekken, maar “zeven van de tien gevallen van borstkanker worden bij het bevolkingsonderzoek wel ontdekt”.

Thermografie gebruikt een infraroodcamera “om afbeeldingen te maken die de patronen van hitte en bloedstroom op of dichtbij de lichaamsoppervlakte tonen,” legt de website van de Amerikaanse Food & Drug Administration (FDA) uit. Een thermografie kan ook gebruikt worden als hulpmiddel om warmteverliezen in huizen te vinden. 

Deskundigen verwerpen de suggestie dat thermografie een betere methode zou zijn voor het opsporen van borstkanker dan de mammografie. “Aperte onjuistheden worden beweerd die vrouwen de kans op een goed geïnformeerde keuze ontnemen,” zegt Ruud Pijnappel, hoogleraar mammaradiologie verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht en directeur van het Landelijk Referentie Centrum voor Bevolkingsonderzoek (LRCB), over de posts. AFP Factcheck verifieerde drie beweringen die gemaakt worden in de berichten op sociale media. 

1. Een thermografie kan borstkanker eerder ontdekken dan een mammografie - Onwaar

“[Thermografieën] kunnen nog eerder borstkanker ontdekken dan met een mammografie,” beweren de misleidende Facebook-posts, die zo suggereren dat het een betere methode is om borstkanker op te sporen. 

Pijnappel beoordeelt deze bewering als “apert onjuist”. “Het is nog nooit in een klinische studie aangetoond dat [thermografie] beter is,” zegt hij. “Wetenschappelijk is nog nooit aangetoond dat het werkt, sterker nog er wordt voor gewaarschuwd.” 

“[Een thermografie] gaat niet diep genoeg en we weten niet hoe groot de tumor moet zijn voordat je hem pakt,” zegt Pijnappel, die uitlegt dat de methode vaak fout-negatieve uitslagen geeft. 

De hoogleraar voegt toe dat toonaangevende gezondheidsdiensten in verschillende landen thermografie hebben afgewezen als mogelijk alternatief voor de mammografie. In februari 2019  publiceerde de FDA een waarschuwing “om vrouwen, zorgverleners en mensen die borstkankerscreening krijgen erop te wijzen dat thermografie geen effectief alternatief is voor mammografie en niet moet worden gebruikt in plaats van mammografie voor screening of diagnose van borstkanker."

“Er zijn geen geldige wetenschappelijke gegevens die aantonen dat thermografie apparaten, alleen of in combinatie met een andere diagnostische test, een effectief screeningsinstrument zijn voor welke medische aandoening dan ook, inclusief de vroege detectie van borstkanker of andere ziekten en gezondheidsproblemen", aldus de FDA.

Image

Gedeeltelijk screenshot van de waarschuwing van de FDA uit februari 2019, gemaakt op 5 november 2020

De Nederlandse Vereniging voor Radiologie (NVvR) nam in 2018 een standpunt aan waarin staat dat “mammografie het onderzoek van voorkeur [is] en thermografie niet als vervanging [kan] dienen bij de opsporing van borstkanker.”

Ook KWF Kankerbestrijding schrijft dat “thermografie geen vervanging [is] voor een mammografie. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat thermografie effectief is voor screening op borstkanker.”

“Mammografie en thermografie zijn twee verschillende methoden die ook verschillende informatie geven. Tumoren liggen vaak dieper in het borstweefsel. Door de oppervlakkige temperatuurmeting van thermografie is deze methode niet gevoelig genoeg om die tumoren op de sporen, zeker niet in een vroeg stadium,” aldus de website van het KWF. 

Gevraagd door AFP naar een nieuwsbericht over een vrouw die borstkanker ontdekte nadat ze een warmtefoto van haar lichaam zag legt Pijnappel uit dat deze anekdote niet kan gelden als bewijs dat thermografie een effectieve screeningsmethode is. “Die mevrouw had borstkanker. En klaarblijkelijk zo groot dat die met thermografie is opgepikt, maar als die vrouw een mammografie had gehad in een veel eerder stadium, dan was die veel eerder ontdekt geweest,” zei hij. 

2. In Duitsland wordt thermografie al jaren gebruikt - Misleidend

De Facebook-post beweert vervolgens, “in Duitsland doen ze dit al jaren”, wat de indruk wekt dat thermografie een gevestigde methode is voor het opsporen van borstkanker in het land.

Dit is misleidend. Hoewel een simpele Google zoekopdracht uitwijst dat het in Duitsland, net als in Nederland, mogelijk is een thermografie te laten doen bij bepaalde klinieken, bevestigt de Duitse Kankerstichting aan AFP dat “in Duitsland, mammografiescreening tot dusver de enige erkende screeningsmethode is”. 

In een e-mail ontvangen door AFP op 4 november 2020 schrijft Angelina Gromes, woordvoerder voor de kankerstichting, “hoewel thermografie af en toe wordt aangeboden, wordt het door de zorgverzekeraars niet erkend als een screeningsmethode en wordt het ook niet genoemd in medische richtlijnen die evidence-based aanbevelingen geven voor handelen voor artsen.”

In Duitsland worden vrouwen tussen de 50 en 69 jaar elke twee jaar uitgenodigd voor een mammografie, aldus de website van de Duitse kankerstichting. 

3. Een mammografie kan kanker veroorzaken - Waar

“Ook kan er met mammografie iets in je borsten beschadigd worden waardoor je juist borstkanker kan krijgen,” beweren de Facebook-posts waarin thermografie wordt aangeprezen. Pijnappel zegt dat dit klopt, maar benadrukt dat de voordelen van borstkankerscreening door middel van mammografie ruimschoots opwegen tegen dit risico. 

“Mammografie werkt met röntgenstraling en röntgenstraling is potentieel gevaarlijk. Daarom is het in de wet verankerd dat het alleen gebruikt mag worden door mensen die er verstand van hebben. Is dat risico heel groot? Nee, natuurlijk niet,” zegt hij. 

Hij gaat verder, “het blijft altijd een kosten-batenanalyse en die slaat expliciet, heel nadrukkelijk door naar baten.”

De RIVM website legt uit dat hoewel straling inderdaad kanker kan veroorzaken, dit risico bij de hoeveelheid straling van een mammografie “heel erg klein” is. “Ieder jaar doen ongeveer 1 miljoen vrouwen mee aan het bevolkingsonderzoek borstkanker. De straling van het borstonderzoek voor vrouwen van 50 tot en met 75 jaar veroorzaakt volgens berekeningen drie sterfgevallen per jaar. Hier staat tegenover dat het bevolkingsonderzoek borstkanker per jaar 850-1100 sterfgevallen voorkomt,” aldus het RIVM.